Sejarah Rajah Brooke Nak Bawa ke Kenyah Usun Apau

Perintah Na’ Bawa Kusun Apau

Dalau Badeng mudip ka’ Usun Apau, perintah cuk ida bayan pupu (cukai) pala’ perintah. Dalau ja, Badeng tai bayan pupu me perintah ka’Melude’(Merudi), Melaga (Belaga) ngan ka’ Long Jenalong (Tubau). Menjat ale’ dau tai Badeng bayan pupu uban lan re nta tisen janan pupu ja. Dalau nai re peselai, ja tua’ le ida bayan pupu. Buka re nta naija tia’ peselai, kise’ re nta bayan pupu pala’ perintah ne ja.Badeng nta tisen kumin kise’ du bayan pupu singket bulan dalu ja. Tapi masa’ pe ca liwai le nai Badeng ta’en pasen neng ca uman. Dalau ja tua’ le ida bayan pupu. Pit pe la’a kado’ pe lepo’ Badeng. Un palai lepo’ re nta nai peselai majan. Dalem meka nta ne ida bayan pupu. Pit pe la’a nta pe Badeng uba’ ngening dau perintah cuk ida tai buau cen Tana’Usun Apau tai ka’ Alo Telang Usan. Badeng tetap uba’ mudip ka’ Usun Apau.Uban Badeng nta bayan pupu pala’ perintah ngan nta uba’ buau cen Usun Apau, ja tuman Raja Brooke na’ bawa kapan ke Usun Apau.”Cuk ne tuan nai bawa. Tepat pabat tuan ja cen Mudung Bora’ te. Metak abet ke pen e abe’ Lidung Jelo te.” Meka dau lepo’ ilu dalau re ngening dau tuan Raja ke nai bawa ida.

Ca Laki Sio’ Belatik Dalau Nai Mutu Leto

Un Badeng da’ mudip ka’ Lidung Jelo nai ngkin ca laki mutu leto ka’ Long Ta’ a. Co’dau a’ eng Lidung Jelo ngan Long Ta’a. Kena re tai abe’ ke’ Long Ta’a, ja dau re mana belua’ tau ka’ a’eng janan ka’ daya uma’.Un dau palai me ida, payen ida tai masat kusun uban un belatik dau kusun re mana ka. Lepa re uman belua’tau ja re ke tai pokeh. Kena re mecin cen ja, kesangkit ke dau tai laki ja’ ida ke ngkin tai mutu leto ja tai lepin. To’ dau ketai e pejomau ka’ ulu ngap, ia tate’ dau e bika’ ne. Sio’ ne uban e belatik. Belatik ja sio’ batang pa’a e. Un balatik ja, anun da’ka’ Long Ta’a. Nta ne ida pat jadi tai ngkin ia mutu leto. Ule’ne ida pat cen ja.

Mung Laki long Ta’a Tai Pelawi Belatik Ka’ Lidung Jelo, Usun Apau

Dalau Tekuang Tasek nepai ida cen Long Ta’a tai buau pemung ngan da’ ka’ Long Senai, dalau ja ne mung laki cen Long Ta’a tai kua’ ngan Tekuang Tasek ka’ Lidung Jelo. Ida tai pelawi belatik ja re ngan du ka’ Lidung Jelo. “Pemuyan ja’ tekep, mung tepat tai nuyan palawi ja” Dau re. Juko’ mung laki cen Long Ta’a tai dalau ja. Pekua’ tai re ngan Tekuang Tasek. Itung ke tai meno’ pe dau re dalau ja. Juko’ re tai mung. Uban majan ne dau cen o o re petat.
Ayau Ka’ Long Ta’a
Jinan mung laki Long Ta’a pelawi belatik ngan du ka’ Lidung Jelo, nai ne uban ayau lesan ka’ Long Ta’a. Dalau ja, lenga le laki kuma’. Mung peniga lepo’ Long Ta’a ne nta un kuma’ uban re tai pelawi ke Lidung Jelo. Dua usa tua’ le dau peniga du ngeline’ kuma’ dalau ja. Ayau da kado’ ale’ baen dau re. Ja uban ayau tenecuk kuun Rajah Brooke. Anak-anak ngan leto ayau da matai. Amin la’a ida nutung mung. Tujo’ pulo’ dau lepo’ ilu matai kuun ayau ka peging anak ngan leto.
Un dua usa dau nai bika’ du ka’ Lidung Jelo. Sing dau ngadan ca ngan un ca da’ manai i’ut la’a ja ne Odau. Muat uban Odau ne ngasa. Ia ading abe’. Tapi dalau tai e abe’, penco mita ma’ ngan uman. Uman. Uban daram ale’ kise’ pemuyan Odau ne, ja du mutu neng ia iu ja jadi. Ja Odau bada’ayau lepa nyalai du ka’ Long Ta’a ngan sadin e lepa matai kuun ayau. Tapi nta pe du atek ngelan dau Odau ne. Du sangka ia palo. Odau bada’ un ca usa la’a nai bika’ ngan e, ja ne Sing. Dalau nai Sing nyeng ka’ uma’ ia dau e bika’ ne. Cen Sing ja du ngelan uban lan ayau un ka’ Long Ta’a. Tai du nuyen bika’ ja cen Lidung Jelo. Dalau pemado’ tai re abe’ ka’ Long Ta’a. Beng dema ne kuko’ lepo’ melai uban ayau da nutung uma’. Tai re abe’ ka’ uma’, nta ne ayau un. Lepa kelap ne uban ayau da.

Bawa Ka’ Long Petan

Badeng da’ sio’ ayau ka’ Usun Apau sena-a’ jane Badeng Long Ta’a ngan Badeng Long Petan. Kado’ Badeng matai kuun ayau ka’ Long Ta’a. Tapi ka’ Long Petan nta du kado’ matai uban leto ngan anak nekena tai kelap. Un dau re bada’, cen dipa uma’ uban nai ayau lesan. Mempam le dalau tading kenai dema (dema sarut-sarut), tai ca laki mukun naet alut ka’ tuun. Dalau ja ia ta’en nai ayau ala’ alut lepo’ ilu cen dipa. Laki mukun ja ne bada’ ngan cuk mung leto ngan anak tai kelap. Laki dau tai ngkin leto kelap ngan nai p’ e ule’ ka’ uma’ la’a ke pepatai ngan ayau da. Cen dalau ba’i nai du pepatai ngan ayau da. Un pe dau Penan nai ngan lepo’ ilu dalau ja. Tapi cen beseh sungai te dau Penan mabang. Un dau ca me lepo’ ilu,Tubang Juta’ dau ngadan laki ja. Ia dau ngalo’ mekat lati ka’ sada ba’i ngan ngalo’ kejung. Un nyatap ngan mung gelam pepatai e, ia aung kusun ia ka. Dalau ja dau nai ca alut ayau ke matai ia. Dalau alut ayau da ka’ belua’ sungai, ia dau Penan ngeleput ayau da ne. Ayau da petepum ngan alut re pe kaem. Da;ai ja ne dau tai lepo’ ilu nyudup ngan matai ayau da. Nai ca alut ayau ja’ kedua e la’a, meka pe dau Penan ngeleput ida. Nekena le dau ce usa ja’ julung alut re sau sua nyatap e ke meca’ ca me lepo’ ilu. Tapi Penan ngeleput ia. Ka’em pe dau alut ayau ja’ nai ngedua ja la’a. Ca me lepo’ilu ukau nyatap e sio’ batang pa’a ca ayau da. Nyatap e, ayau ja tai ngkin kelap te dipa. Tai lepo’ ilu ja pabat ayau ja. Ia tisen keti, un uban du mabang ia. Ayau meca’ ngan matai ne dau kelunan ja.
Tai majan beng nai kado’ le dau ayau da. Lepo’ ilu cen beseh sungai ngan ayau cen beseh. Kado’ ale’ dau aykau da. Uko’baen kise’ asat anai re kise’ ayau da baen dau re melai kado’ ale’. Lepo’ ilu ngena nai ayau da abe’ ke sungai. Beng nelecau nyatap kelawit ne dau ayau da ka’ lepo’ ilu. Tapi mencam lepo’ ilu nyala’ uban re ukau e cen co’ pit pe la’a cen ba’i. Tai ke mo-o nyatap kelawit ayau da, ja ke dau lepo’ ilu nyudup nyalai ayau da. Un kaka dau nai ayau da. Un ayau da’ kado’,ka’ usun te dipa te dau re. Nai ca kaka re ading, lepa lepo’ ilu nyalai da, ia ke dau nai ca kaka atau ca naen re la’a. Poto dau lepo’ ti ngan re meka ading.
Naet baen dau re, beng kise’ ayau da pepeseng ngan ca kelunan bio’le. Ca ayau da lo’ te ja’ ida meseng ja. Bio’ ale’ dau laki ja. Un sapai sekelet le fau laki ja ngan beng mabun ne dau terega e. Un dau ca i nasa’ ake’neng laki ja o-o. Ikem pat utung ayau da’ ca ngan ake’ pekutung ngan laki ja.” Dau Temelian Tiling. Laki bio’ ja dau julung ayau da’ nai liwai ji. Nai re abe’ ka’ ba’i ne, ia dau re nelecau nyatap ka’ lepo’ ilu ne. Kena kise’ nyatap re ke mo-o, ia dau lepo’ilu nyudup ida ne. Mung ayau da’ ca kelap. Lepo’ ilu pabat ne dau da. Un laki ja’ nio’ ale’ jidai o-o re. Nta dau e tai kelap. Ia dau e necek kelempit e ngan ngena nai lepo’ilu. “Ayen ngacau ake’ utung ia.” Dau Temelian Tiling. Ca liwai kise’ redo pekediwek. Beng kise’ Temelian Tiling mejung ulu ayau ja sile’ ke dipa ne pala’ ayau da mentung dau e “Pan atai Badeng.”Lepa ne uban Temelian Tiling ngolep ulu ayau ja.


Dalau ja ne kise’ kebeto kise’ ayau cen daya ngan cen aba’ ngan cen dipa ida. Ja ne uban nai ayau teliling ida ka. Nai lepo’ ilu kusun, lepa ne uban ayau mabat ida. Nta lepo’ ilu mencam ke kelap la’a uban ayau ne teliling ida. “Ayen mawa’ udip. Na’at telit ikem tua’' ne.”Dau lepo’ ilu. Ja nai re nyelat ayau nai kusun. Ca usa dau lepo’ ilu ayau meca’dalau nai re nyelat mpun ayau nai kusun. Adan Lawai dau ngadan kelunan ja. Un ja’ tuyang, ja nai ngkin ia kelap kusun uma’. Un ka’ ca sun lepubung, ka ne dau kelunan ja’ ayau meca’ja nyenteh. Un amai kelunan ja’ ayau meca’ja, bawa’ ale’ teka’ e du ke ala’ ulu ja’ anak. “Atek e’ pemung matai ngan anak e’.”Dau e. Amai da dau mabang kuko’ patai ja’ anak ka. Pasa le dau kenai ayau ke meca’ kelunan ja. Tapi nta re tisen amai da mabang. Telu re dau ayau amai da matai. Amai da pe la’a matai kuun ayau ka. Un ca laki kawa’ ke dengen le me lepo’ ilu tai kelap dalau bekan. Ayau un tai pabat ia. Du bika kelunan ja bada’ ayau un pabat ia, nta pe dau e ngening. Ja ca matai kuun ayau. Pat usa tua’ lepo’ ilu matai ke Long Petan kuun ayau. Long Petan ne ca lepo’ i ut le.
Ca lepo’ ilu Kenyah sio’ ayau dalau ja, Long Ca’. Long Ca’, nta pe dau ja ca lepo’ bio’. Keriut pe dau du ke’ Long Ca’ ne. Un Lepo’ Badeng bio’, ia ne ka’ Lidung Jelo. Nta ayau makang tai nyelat Badeng kapan ka’Lidung Jelo. Baya’ dau cerita palai bada’, mung lepo’ Usun Apau un tulat ayau da. Tapi un da’ sio’ tulat nai ka’ Lidung Jelo, nta re jadi tai uban un terana’ bulen ida ta’en dalau nai re kaba’ uma’. Nai ayau da abe’ kaba’ uma ka’ Lidung Jelo, ja dau ca bela’u leta’. Takut ayau da tai ka’ Lidung Jelo uban re ta’en bela’u leta’ ja. Ule’ cen ja ne ayau da. Ja tuman Lidung Jelo nta sio’ ayau. Baya’ dau re bada’, da’ sio’ ayau dalau ja. Badeng, Lepo’ Tau ka’ Penyoen, Lepo’ Timai ngan Uma’ Kelep.