Pekian Osa / Gelam Puun Kenyah Badeng

Pekian/gelam puun le Kenyah sena-a’ un kelebo lan. Tiga anun laki meka pe anun leto. Cen kena le tisen je’ du nak ape’ ja, mung pekian le cen kulit kayu talun. Kulit kayu talun ida ngelekak ka’ inan kayu. Lepa ja ida ala’ petung ngan mesa’ kulit talun ja pa ketai e pedat ngan lema’. Ading ading ida sau kulit nyepeh kayu je’ ta’ awang ja. Lepa ja ne ida mesa’ e pa ketai e lema’ senteng ida oyan abet, sapai ngan ta-a.

a) Gelam Osa Leto

- Ta-a Talun ida un cen tading nai re tisen ngancau
- Sapai Talun
- Luk telinga de’ toa oyan mida cen tading re anak leto dumit(3-5 uman re un ne).
- Belaung maa’, belaung semanga ngan belaung jelung ja ida un boka Luk telinga re nai dado’.
- Leko’ Sulau asal e du meli dalau tai peselai (Keriit Leto un te’ ujo’ kabing)
- Leko’ Tolang asal ji du meli dalau tai peselai (Leto tinen/bio’ udip un te’ ujo’ kabing)
- Leko’ ino’ pe ida oyan nyolo tengen ngan oyan kalung kidi.
- Leko’ ma-a’ pe du oyan me leto. Ma-a’ ida pelodau ngan mube’ e ke’ dalem bulo’ kua’ bio je’ ida oba’. Teh maing oja ida mepe’ bulo’ ja ngan mutun nenap pa mening.
- Uleng ino’ maen anun de’ Paren ngan uleng ino’ biasa anun Panyen.
- Sapai kiput – Sapai de’ du oyan cen apek, ida nyemelut man ujo’ ngan periti kiput te. Di ida meli dalau re peselai.

Pengebada’: Nta un dau re serita ida un seketeng. Ida coma un tali ta-a tua’(tali lempa’).

b) Gelam Osa Laki

- Abet ida un cen tading nai re tisen ngancau ngan bulu keta. Boka re tai nto’ ida mepen ngan nto’ muso’ sau ano tua’.
- Tapung Ucuk du un boka du ramei tua’. Un de’ Paren ngan Pegawa’ lepo’, ida mesip telu re terega tebun dumit ke’ tapung re te’ mure’ tedeng keta. Un Kelonan biasa ngan de’ manai ida nak terega temengang kanun re te’ sada/dempau telinga.
- Tapung Olat du oyan cen wai. Ida un boka tai pepatai ngan tai nao’.
- Tapung Se’ jane tapung olat de’ du numpak pegelam. Un aban ino’, terega ngan bulu pun du nak kidi.Ida un boka du ngerameh kancet, liko dado ngan du un tai pepatai.
- Belat ino’ ida oyan me anak dumit tua'.
- Belat Iman saleng ida de’ manai, tamen ngan de’ lata’ un.
- Luk telinga de’ toa oyan mida cen tading tai re de’ manai.
- Odeng jane kebaat luk telinga laki.De’ lata’ tua’ un ji. Ke’ odeng re ida mesip mujun sui tebun, temengang de' ida ngukir ngan un pe palai nak sip pun kidi.
- Lobang telinga te’ empau. Ida mesip jako’ ngan un pe palai un odeng kidi.
- Un je' du nak Oteng Aja jidai, ja kategori unging osa tua', nta ja wajib. Eda de' makang oyan tua' le de' un oteng ja.

Pengebada’ : Gelam pepatai laki un ca naen pe uko baen baing kanan,poeh man meh a, tapung se’, tapung olat, tabit, besunung, kelempit, nyatap menyip, nyatap kelawit, nyatap bulo’ un tali lempa’, nyatap kertot, nyatap belireng, nyatap seragap ngan keleput peging telo’ langan salo’.

Belian Ajau

Belian Ajau ji du ti ka' oma dalau du todo Majau.

Ni naroi aroi lan uyui ji lan awing diman,
Nawai lan de’ tuyang awing diman,
Ilu meno’ ne side’ adding tuyang,
Mung keto’ mudung kado’ di apau payan,
Mudung apau di tanta’ ketau paeng katan.

Di...madung ne tepat ading tuyang......dempau....
Batang podau ji side’ tuyang bau’......nyaman.
Dempau batang ji side’ tuyang,
Belintang kulu iyang ji beto tuan.
Tuan ji tuyang beto...cen iut mudung....toyan.

Adui lan de’ tuyang awang diman,
Tepat meno’ side’ tuyang mudung bio’ di apau payan,
Meno’ mudung di mung,
Kuko’ pejung abun matung o-o ujan.
Mudung mepai di side’ tuyang,
Kadang ...punai le odai, tuyang...silun....tawan.
Punai silun ji side’ tuyang ngedung kusun da’an tungun ji lengidan.
Lengidan ji....tuyang.....dempau.....selalau,
Kusun Apau ji tuyang....benampan.

Pengebada’ : .......dut dut da bada’ dau du ngera-ang e.

Lepo' Mading Senep

Oma' dado' ji jane se' penading lepo' ilu cen Long Dungan nai oyan lumpung ketu ke' Senep. Tana' kata re rancang ji un du ngelipan ngerata me ida. Janan tai ka' Senep pe un tega. Kereta Proton Saga pe sokat tai ka teh.
Pengesahan re tai ka masih dalem proses oban naki ida cuma perlu sah pindah cen daerah Belaga tua' laa. Aka cen beh Bintulu, mung du lepa setuju.






Gambar ji bada' se' ca pemanak re ngelunyai kenta' Lumpung ketu da oo re.

Toman Tepun Kenyah Badeng Mecin Tana' Asen Le Usun Apau.

1. Oban Paren lepo’ ilu dalau ja, Tekuang Tasek cuk lepo’ mepit lidik ngan nepeng tip baie Lumai Bilong. Ja Lumai Bilong pelajap tip anak Tekuang Tasek. Malan ale’ du pelajap tip ja dalau udip ngelan adet Apau Lagan. Nai Tekuang Tasek taan ja penco e tai nyepet alut adau Lumai Bilong laa. Oja Tekuang Tasek nta oba’ Lumai Bilong mudip ngan re ka’ tana’ Usun Apau. Ja toman Lumai Bilong tai ngkin palai buau ka Bau (Indonesia). Ida ne Badeng Bau de’ badu re.
2. Badeng Usun Apau nta oba’ kenta’ perintah du. Perintah Rajah Brooke cuk lepo’ ilu nai buau cen Long Data (Usun Apau) nai ka’ Long Mujan (Daerah Marudi), Marudi apan nyeng . Perintah paksa Badeng nai buau ngenyeng Marudi oban tepa pagan perintah ngan nta bayan pupu. Perintah mengin mung laki meeting ka’ Marudi ngan magang mung anak, de’ mukun ngan leto nai ngkin buau ka’ Long Mujan, Marudi. Lepo ilu Badeng la-a ngaken ngan nai kelap Long Mujan nai ka Long Data laa penco re depa galen, nyook galen maen dalem bela, noba alo Data, matai buin ngan iyap. Neng nempam ja ida kelap tai buau ka’ Long Boi (Indonesia).
   
   Kesimpulan;
   Cen tading Kenyah Badeng mudip nai ka Usun Apau, ntaun lepo’ du de’ ca mudip ka’ daleh ja. Beng lepo’ Penan tua’ le de’ nai mudip ngebaya’ ngan le ka. Cen se’ atek pengudip lepo’ ilu ka’ Usun Apau, nta Badeng oban oba’ kenai kelap tana’ Usun Apau. Atek maing kimet ngan nta oban mudip kenta’ perintah du pe dau re. Dalau Rajah Brooke nak bawa ka’ usun Apau nta Badeng kelap. Lepo' bio' Badeng Lidung jelo pabat ledau ayau de' nyalai lepo' iut Badeng Long Taa dalau ja re. Pepatai lepo’ du ngan perintah ka’ Kapit oban re mi-a ida kado’ matai ti ngan lepo’ ilu ka’ Usun Apau.Oja du mengin ida oyan aman ka’ Belaga ngan Marudi. Ngan la-a nta pe ida oba’ mudip ka’ aba’ songai. Ida oba’ mudip baya’ pengelo’ re tengen, kata ulu songai ngan tana’ tiga. Dalau lepo' ilu mudip ka Apau Kayan tere, nta pe ida oba' terima kemajuan. Nta pe ida oba' anak re tai sekolah ka' Lg. Nawang oban malap ida ketai kuli alo' dau re.
   
   Persoalan:
   Udip ilu Badeng naki, ka’ Long Busang, Data kakus ngan tana’ pampasan ka’ Koyan tua’ le tana’ sah le Badeng. Kumin tana’ Usun Apau ja? Adakah ilu Badeng berhak menuntut balik atau pampasan ke’ tana’ asen le ja? U je’ patut ilu ti/bada’ me perintah? Eh-e’ koma ilu asal cen Indonesia? Padahal asal tepun le mung (orang asli Sarawak) di jane cen Apau Dulit (Sarawak).