Main Asing

Un ca naen main puun ilu Kenyah ja ne pakasing atau main asing. Un dau da’ lata’ bada’, main asing ja ne ca main asal ilu Kenyah Badeng. Nta le tisen ja’ uban nading ngkin du main asing atau cen ngkeh uban nai main asing ja ke lepo’ ilu. Tapi un dau de’ Lata’ bada’, ilu tai tisen main asing cen tading ilu tisen tai oyan oma ngan mola padai. Un dau sen main asing baen dau de’ lata’ bada’ jane se’ terana’ le ke Nugan ngan pekarap bali jaet ke’ oma ja’ ilu uyan.


Ngelayan e ilu Kenyah Badeng main asing ja ne dalau le Nogan. Ilu main asing nta pe oban sebarang main aeng oman tapi mesti un lo’te go’ e ja ne dalau togan. Kadang-kadang pe du un pekasing cen dalau du nutung pa lepa du nugan. biasa kayu da’ du uyan asing, ja ne kayu da’ maing, sepit ngan baat uko’ baen kayu Belaban, Pa, Lungin, Bua’ Alat ngan kado’ naen kayu maing da’ ca.


Ngelayan se’ da’ ading main asing ja ne anak dumit. Amai anak da atau da’ seken ne tai ala’ kayu uyan asing me sadin ngan anak de. Nta majan lepa ja jane tai demanai ngan de lata’ uyan ngan main asing. Dalau ja re, de mukun pe un tai pekasing ngan du. Un se’ asing du, dumit lote anun anak. Tapi buka anak un pali kise’ lata’ lokte du uyan asing me ida. Un kelunan lata’ ngan de’ manai, senteng pe ida uyan asing de’ dumit ngan de’ lata’. Baen-baen kelo’ ca osa oyan mia tengen ne. Senteng pe ida oyan de’ bio ale’, asen ida sokat main e ne. Kelayan e laki tua’ le pekasing, un tepo-o, leto pe sokat tai main asing ngan du.


Dalau udip Badeng ke’ Long Musang ngan Batu Keling, un lepe lepo’ ilu main asing. Nai ke’ Long Dungan ngan ke’ Data Kakus, nta ne ilu taen sik du main asing la’a. Un Badeng ka’ Long Geng, Mejawah ngan ngan de’ ca nta le tisen medan de lepo main asing ja.

Tading udip Kelunan ngan Asat Buau Kenyah

(A) Penading Udip Kelunan

Un dau tading udip kelonan baen dau serita kelonan Lata’, Bali Peselung je’ nyelung oban oyan langit ngan tana. Oja ia nyelung oyan kelunan baen dau re. Un laki ngan leto ia nak ke’ usun tana’. Un tepo-o, kelunan matai dalau ja baen dau re, beng tujo’ tau le dau re matai. Neng ja’ ke aya tau e, nai mudip pe dau kelunan da’ matai da la’a. Dalau ja re, nta kelunan un nganak. Kumin kado’ uban bali na’ kelunan kusun tana’ ji, meka lo’te kado’ re pa majan.

Nta re uban nai kado’ uban re nta nganak. Beng matai nuat pa tujo’ tau tua’ le dau kelunan. Boka du tai pet kelunan de’ matai da, nta du oban napek ngan nanem lungun re ke’ tana’. Beng peterai dempau lepau liang le du ke’ ida. Neng tau ja’ ke aya e, ja pe ida nai numpak mudip. Tapi dalau nai kelunan mudip cen patai, bua’ Olong Apa ida tai uman oban re la’u ke’ pulung te. Bua’ Olong Apa je’ oban eda tai ngelau ja jane bua’ abung dalau baie.

Un Belabau, ia je’ tai bada’ me Olong Apa oban tai moo ngan nta ne un ia ke oman dalau baie. Moo kuun kelunan de’ nai numpak mudip da ne bua’ abung da. Juko’ mi’a ne dau Olong Apa neng kelunan de’ numpak nai mudip da re uban re tai ngoo bua’ e. Dalau ja dau Olong Apa tai naet bua’ e ngan mudo’ ilu kelunan. Olong Apa ala’ ca Lu Tema’a ngan pet ke telang sio. Kuun Lu Tema’a ja, pekep ne dau usun langit ngan nta ne telang sio ja sokat pudip kelonan matai laa. Cen ja ne tading dau ilu kelunan ne penco matai ngan nta nai numpak mudip la’a uban le sio’ pudo’ (sumpah) Olong Apa. Lepa ja, Peselung nak sebali me kelonan apan re sokat nganak ngan nai kado’. Un tepo-o boka kelonan matai, ka Alo Malau(Sorga) te tai berua re.


(B) Udip Kena Sungai Bio’ Pelempam Tana

Un dau udip kelunan kena sungai bio’ nai pelempam usun tana’ ji bekading re, ka’ nta’ ca Bila dau lepo’ re. Udip kelunan dalau ja, nta le tisen ida un uma’ atau mudip dalem lubang bila. Beng dau ja’ ilu tisen, mudip ke nta’ Bila dau re dalau ja. Asal usul toa re kena ka nta le tisen ida, je’ ilu tisen cen tekena’ de’ Lata’ ja ne Bali Peselung oyan kelonan ngan nak ida ke’ usun tana’. Un tepe dau dalem sorat udip (Kitab Injil) anun alo’ de’, mung kelonan mela cen Adam redo Awa tua’.

Un oban kajian orang puti ti ka’ orang Asia ne, kebanyakan kelonan Asia di asen re cen pergunungan tana’ bio’ kina’. Kira-kira 2000 oman kena masehi, lepa menara Babel mape’, tepun le tai mudip ngalang tana’ bio’ India, Kina’ ngan Monggolia. Ida mudip ka lebih kurang cen zaman Firaun ke’ Mesir pabe’ dinasti Manchu ke’ kina’. Ida un lepa maju (bertamadun) un Raja, un perintah ngan mencam nyorat. Cen ja ne tepun le mung nai buau oban empayar de pasi. Cen kuun tat asi re meki ja ne nai re buau pabe’ re nai ka’ tana’ Borneo. Dalau ji nta lepe bangsa Kenyah Badeng un lepe. Dalau nai re abe’ ke’ tana’ Borneo, un kelup-kelup iut meka ne tai tat asi re ngalang Asia. Mencam lepe dau re nyorat ngan un lepe dau sorat undang-undang re. Ida nai buau ka’ tana’ Borneo masa’ man akit kayu, alut atau baya’ tana’. Puun udip le naki ilu nta tisen oban catatan sejarah tepun le lepa lempam ngan tiap dalau songai pelempam tana’ baen dau de’ lata’.


Un sepo-o ida mudip kenta’ bila oban kelompok re keriut ngan lebih selamat cen ayau. Metuk dau serita re ja, Bila ja’ dempau lepo re ja, atek mpau ale’. Nta dau re sukat tai ke mpau Bila ja. Ke’ mpau Bila ja un ca lunuk. Beng ngapai ne kise’ nai aka lunuk ja ngeleeh cen mpau bila ja baen dau re. tiga lan dau udip kelunan dalau ja. Bio’ ale’ dau lepo’ re dalau ja. Nta’ Bila ja ne lepo’ ja’ ilu tisen kuko’ kelunan mudip kena lempam usun tana’. Berkemungkinan bila da’ kata re ngeline’ da ja ne lubang bila-bila de’ ka’ Sarawak.


(C) Sungai Bio’ Pelempam Tana’ (Tana’ Borneo lempam
mung)


Tai majan kelunan mudip ke nta’ Bila ja, beng nai kado’ le kelunan. Dalau ja un nai Bali mesun neng kelunan. Bali nai mesun cuk kelunan ke jaga’ ngan uyan akit uban usun tana’ ke lempam kuun sungai bio’. Tapi nta kelunan ngelan dau isu Bali. Nta sungai senteng nai pelempam usun tana’. Lepo’ re dalau ja, co’ ka’ Ulu sungai. “Nta satan sungai senteng ke nai pelempam ilu ke apau ne. majan lan ne ilu mudip, nta pe ilu tisen sungai nai bio’ abe’ ji ne”, dau re. Nta majan la a, nai pe Bali mesun cuk ida sedia uyan akit uban lan sungai ke nai pelempam usun tana’. Pa telu liwai dau nai Bali mesun cuk ida uyan akit. Nta pe ida ala’ dau isu Bali da.


Kebaya’ e nai ca isu bada’ me ida cuk ida ke nelaka Bila ja’ dempau lepo’ re ja man re tai kelap sungai bio’. Nta pe dau re ala’ dau isu ja. Telu tau lepa dau nai isu ja, ja ne tading dau nai ujan kasa ale’. Nta pe ilu tisen kumin dau majan ujan ja. Tapi ujan ja nta un dau ke tai pekena’. Juko’ kado’ liyen ne dau kelunan dalau ja uban re nta senteng tai mita penguman. Nta re koma sungai bio’ un senteng nai abe’ ka’ lepo’ re uban re mudip ke Apau. Penco nai ne sungai bio’ abe’ ka’ lepo’ re ke nta’ Bila ja. Dalau ja ne dau re kuma “adi lan uban dau bali didai bada’ me ilu ading re”. Sangkit ale’ dau nai sungai ja bio’. Tai laki nyangkit ala’ kayu ida ke uyan telaka dalau ujan kasa. Dalau ja ne tai re ke nelaka Bila ja. Tading dau tai re ke ala’ impa, beka’ lempam ne dau lepo’ re. Beng dau tai satung-satung kelunan ne. Nta ne ida tisen kengkeh tai palai me ida. Kelunan kado’ un matai menyet. Kelapa bio’ ale’ dau sungai ja. Mudung-mudung mpau un lempam mung kuun sungai bio’ ja. Kado’ dau kelunan nyeletang ke kayu.

Tai majan, kado’ dau da’ matai jiwen ngan la’u uban ida beng nyatung ke sungai ngan ujan pe un kasa. Beng ngata-ngata tai nyatung ne dau re nta un kata ke tai napi. Beng ca le dau mudung uban nta lempam kuun sungai bio’ ja. Mudung Dulit dau ngadan e. Mudung Dulit ja ne ca mudung mpau ka’ iut songai alo Koyan, Belaga. Un da’ uban tai abe’ ke mudung Dulit ja te 8 usa tua’ un laki ngan leto. Beng 8 usa da tua’ le da’ uban lapen mudip la’a matai kuun sungai bio’ ja.


Tading dau re mudip ka’ mudung Dulit ja, un taru ale’ dau re mita uman. Nta penguman re un juko’ beng mudip kuun kederui ba’an ngan lobo tana’ ne dau re. Tai sungai mela, ja ke dau nai re ke ba’i. Tai sungai iut, ja dau nai re abe’ ke nta’ mudung ja neng ca sawa’. Ke ca sawa’, iut alo Koyan naki ja ne dau re ngelepo’.



(D) Mudung Dulit


Mudung ji mpau, juko’ kelunan da’ uban kelap dalau lempam tana’ kuun sungai bio’ tai kelap kidi ba’an dau da’ lata’. Un uban bekading re, kelunan tai nyat surat adet keneng tuen tana’ daleh ja. Tuen tana’ ja ngalung mida, keneng puyan adet ja’ tiga. Un te po-o, dalau re pesatung sio’ sungai bio’ ja, lunik ne uban surat adet ja, ba’an dau re. Juko’ kelunan di nta un tuman pengelan de. Ida mudip keneng mudung Apau Dulit ji, nta tisen iu da’ ida ngelan. Penco nai bali mesun neng ca pegawa’ lepo’ ja. Ngadan e Uyau I’ut. Ia ne je’ pekalai ida keneng adet ja’ ida pakai dalau ji. Adet je’ Bali nak mida dalau ja ja ne Adet cen Apau Lagan. Adet Apau Lagan kado’ ngelan keneng amen(Fengsui) ngan pantang larang. Amen bio’ lan ja ne ngelan Sui, Tudok ngan ngelan Pelaki.


Nai kado’ ne kelunan di kusun Apau Dulit ji pabe’ ida tai telu batang uma’. Tego’ ida tai kado’ meka, pelapa un dau ca bua’ ida tego’ kusun uma’ re ka. Layan tung bua’ ja kua’ layan ngan iko Temengang. Tego’ ca uman ne, bua’ ja un boan sau. Telu re daen e ja’ atek sau lan. Dalau anak ten uman bua’ ja, atek meh ngan lunek pe. Ngan telu tau dau anak da re beso uman ca lo’ong bua’ ja. Tai pe dau de’ Lata’ ten oman bua’ ja la-a, meka lote’ dau re beso pabe’ telu tau kuun ca loong bua’.


Penco Uyau I’ut ne pekua’ ida ketai ala’ bua’ ja dalem ca tau e. Lepo’ ja pe kua’-kua’ ngeline’ ketai ala’ bua’ ja oban bua’ ja nak pengebeso je’ majan. Tego’ re tai kenta’ puun bua’ ja, penco ida ta’en ca kelunan ka’ ujung bua’ ja te. Penco dau kelunan kado’ keneng ia, “Meto’ ne milu side”. Dau kelunan ja mipa ida, “Buka mung ngem ne da’ nai di, tiga em petulat ikem keneng daen telu di. Ca batang uma’ kenta’ ca daen ne. Meka pe ca daen e. Petulat nem” kedau kelunan ja. Pelapa kelunan kado’ pe petulat ida baya’ dau pengecuk kelunan ja’ kempau ujung bua’ ja te. Kedau e la’a, “Ikem nta sukat pekelau keneng bua’ ji o-o. Tekep nem da’ kenta’ ca daen e, ja lo’te ala’ anun de.”



(E) Udip Kelunan Pale’ Ngan Tai Petat Kuun Ca Bua’


Kedau e la’a, “Tekep nem baya’ daen unem o-o, pa pa em uman e. Ayen ngepa pabat e o-o side’ ka?” Kelunan kado’ pe un ngaa’. Pelapa kelunan ja pe meto’ daen bua’ ja. Ja’ ading-ading kedau e mentung e meto’ bua’ ja, “Ka’ Apau Ae’ te ketai keline’ o’ daen bua ji o-o.”


Ia meto’ pe daen ja’ kedua e la’a. Kedau e mentung e meto’ daen ja’ ke kedua, “Ka’ Apau Saben te ketai keline’ o’ daen bua’ ji o-o”. Ia meto’ pe daen ja’ ketelu e la’a. Kedau e mentung e meto’ daen ja’ ketelu, “Ka’ Apau Baen te ketai keline’ o’ daen ji o-o.” Kenai daen bua’ da labo’, kua’ ujung ta le. Nta atek labo’ ka’ tana’. Ketai re ke ala’ e, nta senteng uban daen bua’ ja tai madang kua’ inan ta.


Pepabat ne kelunan di ngan daen bua’ ji lan-lan. Un ne dua batang uma’ ja’ tai baya’ dua daen bua’ ji o-o re, ida nta tisen denga ngan kengkeh ketai re. Beng ca daen bua’ ji le ja’ ida tisen dalem tekena’ ji. Ja ne ja’ nai abe’ ka’ Apau Baen ka’ i’ut Pejungan ne. Bang telu usa tua’ le ja’ nai abe’ kata daen bua’ ji ne. Dua re laki dalem pemade’ dedo ngan ca usa leto. Ngeline’ ne ida telu tai kata daen bua’ ji. O-o ja ida telu ngeliwet kenai naet kelunan kado’ mentung de telu ngkin bua’ ja kado’ le. Puno re telu ca mudung, penco re telu tego’ ca patai da’ ngan re. Pana lepe patai e uban lepa ketai ko-o laset te lepe.


Nai re telu besut ka’ sungai, beng tai kado’-kado’ lene patai du. Leko ne ida telu ketai la’a uban re telu lepa ta’en patai du lepa kado’. Ngeliwet ne ida telu nai kata daen bua’ ja la’a. Un da’ uban tai baya’ daen bua’ ja tai abe’ Apau Ae’ te, ida ne Impan. Apau Ae’ ja ne ka’ iut Alo Mekam (Mahakam). Cen Apau Ae’ tading udip Impan ne nai kado’. Un da uban tai baya’ daen bua’ ja’ tai ka’ Apau Saben, nta dau re tisen kelunan da’ mela da. Masa’ pe ida ne Saben, Murut, Kelabit , Lun Bawang da’ mela da.




(F) Kusun Apau Baen


Pengemajan dau re pabat daen bua’ ji, ja ne dalem telu polo’ tau. Juko’ da’ nta sepit laset, beng kado’ matai li’en lene ida. Ngeline’ nida telu kata daen bua’ ji. Pengemajan dau re telu uman boan bua’ ji, ja ne telu bulan. Nta bua’ ja tisen tai madam ngan ngolet. Un tepo-o ia tai makin keriut ngan moo. Mudip nida telu kusun Apau Baen ne. Un dau seken laki, ngadan ne, Bali. Ja sadin e, ilu nta tisen ngadan ne. Meka pe leto ji. Kedau laki ja’ seken ji, “Tekep ne mung to ne pemung ngan leto ji. Ngkeh pe uban telu ke un ipa mung”. Redo bada’ me leto ji re. Kedau leto ji, “meleh baen dau em do ne. Mencam pe telu kumin”.


O-o ja tai leto ji ala’ sungai mida telu. Uban ne ke pesak napu nanga mida telu. Tego’ dalau ja, nai ca isu kata leto ji. Ja’ meki dau: “Tekep ne ca le pemung ngan no’, malap pem nta nai kapan kusun tana’ ji o-o”. “Masa’ kenai kado’ du o-o”. “Un tepem o-o, tai salai”. Penco nai isu ja lua’ kata laki dua da la’a. Ngan kua’ dau uko’ baen dau e me leto ja lo’te. Laki dua di pe ngaa’ dau isu bali ji. Penco ja’ seken me redo ne pemung ngan leto ja.


Nta un awai re telu uyan oma’, jinan re telu mudip lepa boan bua’ ji tai mo-o. Beng beluluk baan ne ida telu metun ngan uman. Ja ne udip re telu pabe’ re telu tai uyan oma ngan un pola. Bali ne dau nak penenup me ida telu pabe’ ida sokat oyan oma ngan mola kojau. Un dau nai isu ja’ nai lua’ kata ida telu ne, “Un anak seken o’ ngan leto ji o-o, ja ne ngan no’ o-o. Uban leto anak redo ne o-o. Meka nem tai peserepe’ ka’ ikem o-o pa pa nai em kado’ kusun tana’ ji”.



(G) Kenai Kelunan Di Mepit-mepit



Nganak ne leto ja re ngan Bali laki e ne. Ca leto dau anak redo. Penco nai leto ja bio’, kawin ngan sadin amai da re. Nganak pe ja’ sadin ne ngan leto ja, ca anak laki. Ia pe kahwin ngan anak leto ja’ seken ne. Un anak seken laki ja, ja’ baya’ ne, ngadan e Laing anak Bali. Laing nganak Lencau. Lencau nganak Ncuk. Ncuk nganak Lusat. Dalau udip Lusat Ncuk ne, un dua re kelo’ ketai pemung. Un da’ toa ne nta dayo redo ketai pemung. Penco dua di tai muweng, ngan tai mudip dalau ba’i. Penan ne dau mela dua di ba’an dau re.


Lusat nganak Ingan. Udip Ingan Lusat ne, nta un se’ leto ke sait Ingan Lusat ne. Uban mung keto’ keri’it leto ne un laki mung. Tego ca tau e, un dau dua re ketai ngasu. Pelapa redo nepai Ingan. Tai ne ida telu ngasu. Dalau re telu tai kenta’ ca bila, un ca aka nai bekelok cin mpau bila ja te. Un ka’ belua’ aka ja, un ca sebukung kidi. Ca sebukung ja’ atek tiga kita baen dau re. Dalau dua da’ ngan Ingan ne tai kenta’ aka ja, penco redo tego’ sebukung aka ja. Ngeline’ ne redo kenta’ aka ja ngan memo sebukung aka ja. Kedau ca me re do, “Buka le kepekata ji ca leto di’, ilu ke ala’ ne ji leto le.” Dau e. Nai pe Ingan la’a meka lo’te dau e. Ingan naet sebukung aka ja la’a, atek tiga. Keno tai e belua’ tau, ia re telu nyekileh sebukung aka ja lo’te. Un dau ca mida telu, “Tai telu ke taup kenta’ sebukung aka ji ne ji. Mi’uk ne Ingan mese’ ka’ belanyat to’ ne.” Penco Ingan ne mencut sebukung aka ja. Dalau e menat e ia naet uko’ baen po’eh leso’ cin saup re kenai sebukung aka ja. Penco Ingan ne mese’ e ka’ belanyat e. Masat pe ida telu la’a pa tai taup. Ja nai re telu ule’ kuma’. Mentung re ngkin sebukung aka ja ule’.



(H) Ingan kawin Ngan Lorek Aka



Lunto’ ne Ingan ne alem ja. Nai e bete’ dalau belua’ alem. Kecet le nai e taga man ca leto pemung lunto’ ngan e. Tego’ Ingan nai taga dalau belua’ alem ja, ia tisen leto ja un ngan ne pemung lunto’. Kedau Ingan mia, “Ui, sala’ ne ji. Ayen nai ken ngan e’. Se’ kelo’ kuyan sala’ ne puyan meki. Tai no’ ule’”. Kedau leto ja, “Nta e’ ketai ule’. Abo pe’ ketai ule’, iko’ tengen pe tai ngkin ake’. Ja pe’ ketai.” Tego’ Ingan ngening dau leto ja meka dau, ia tisen nta un ee’ keri’it leto la’a dalem lepo’ re uko’ kise’ leto ja re. Penco Ingan naga amai da re ngan ue’ da re. Kedau toa Ingan la’a, “Anak, ayen na’ puyan meki anak. Sio’ ukum em kuun du o-o.” Un dau leto ja mipa ida. “Nta e’ ke sio’ ukum pui, uban amai me’ lesau naet se’ Ingan ja nyaep re. Juko’ e cuk ake’ nai ngan e. Uko’ baen dau Ingan cuk ake’ ketai ule’, nta e’ mencam ketai ule’ la’a.” Kedau amai Ingan la’a, “Buka o’ ca Bali de’ pata’ o’” Kedau Lorek ne, “Nta e’ kepata’. Ingan tengen tai ngkin ake’kata amai me’ la’a, ja le’ kepata’.” Penco amai Ingan ne naga mung lepo’ ja. Mung du nai petuyen, nai naet Lorek Aka ne. Neng ca kenem ida belanja. Penco ida kawin Ingan ngan Lorek Aka ne.


Nganak Ingan ne ngan Lorek Aka, ca laki anak ading redo. Ngadan anak ja kuun re, Aka Ingan. Aka nganak Apui Aka. Apui nganak, Lenjau Apui. Lenjau nganak, masing. Masing nganak Batang Masing. Batang nganak Batu Batang. Batu nganak, Batang Batu. Batang nganak Suuh. Suuh nganak, Lenjau. Lenjau nganak, Laing. Laing nganak, Si’ah. Si’ah nganak, Mamat.mamat nganak, Balan. Balan nganak, Sagan. Sagan nganak Ncuk. Ncuk nganak, Balan. Balan nganak Tase’ (Tekuang Tase’).


Dalem kelunan nai kado’ meki, un pat usa bali nai mepit ida. Bali da’ nai mudip ngaliu kelunan, Lorek Aka, Lenjau Pudau, Sigau Ngkau ngan Uding uen. Meka ne nai kelunan di ngepit-ngepit.



(I) Apui Anap/Tutung Tana’



Apui Anap ja ne ca ja’ bulen dau tenuyan neng tepun le mudip sena-a’ ja ne tutung tana’ baen dau re. Tutung tana’ ji pe dau nyalai kelunan. Beng keri’ut tua’ le dau la’a du matai sio’ tutung tana’ ja. Tutung tana’ ja baen dau re, luten nai nutung mung kayu kusun tana’ ne. Meka pe sungai tutung. Nta dau du mencam kelap tutung tana’ ja. Tapi un uban palai tai kelap dalau linta’ ae’ ida le dau da’ nudip. Kelunan da mudip uban linta’ ae’, nuat ale’ le dau e tutung. Lua’ lapa luten kidi. Aka pe laso’ te dau re tapi un da’ mudip me ida. Kelunan da’ tai kelap dalau linta’ ae’ da le dau la’a du mudip kuun tutung tana’ ja. Mung kelunan da’ ca matai. Kelunan da’ tai kelap ke sungai pe matai oban sungai letak. Boka le ngimet oban se’ poyan ji, masa’ dalau ji re un taga’ majan ale’ ke daleh lepo’ re ngan bekilet je’ nutung tana’. Un tepo-o, kumin oban sungai pe tai letak? Poyan ji je’ ilu nta mencam ngimet ngan nta patut pe songai tai letak tele kuun tutung tana’. Masa’ pe bali je’ ti eda meki sua’ oban tai sala’ adet re ke’ pengelan re.



(J) Tepun Suling Uchat ngan tai e sait Lenjau Suuh



Udip kelunan sena-a’, un dua re peto. Podau ja’ laki ngan Polau ja’ leto. Nta dua di peto un anak. Lua redo peto. Un ca liwai nai ujan paeng tau. Tecu ale’ dau nai ujan paeng tau ja dalau-dalau du kado’ pekasing. Dalau du nugan uban ja. Serengan uban nai ujan paeng tau ja ne uban nai ca anak labo’ cin langit. Tai ujan paeng tau ja nteng, ja du tego’ ca anak bala nengeh ka’ lasan. Du ala’ anak ja ngan bada’ me mung lepo’ ke mita we’ ngan amai anak ja. Mung du nta tisen anak ja. “Nta ji u
ban anak lepo’ ilu dau du. Kumin ne tepat neng anak ji udai dau re. Ilu ke pet pe anak ji, bora pe, uban tiga kise’ puyan anak ji. Dau re. Ja re na’ anak ja me Podau redo peto. Podau redo Polau ne un anak ja. Un Podau redo peto, kelo’ ke ala’ adet kise’ du nganak. Ala’ terana’ apan le tisen redo un anak. Tai Podau ala’ Suling atau Kadeng. Kadeng ja ia meca’ ngan tai mema cen tilung pamen. Tai telang kadeng ja labo’ kenta’, du taen uko’ kise’ da’a du buka du nganak re. Un pe telang kadeng ja sio’ likut buin. Uko’ kise’ daa’ re ne telang kadeng ja neng likut buin. Cen kise’ bala daa’ kenta’ tilung pemen redo kuun telang kadeng ja ne du kuma redo nganak.


Dalau re ke malan uyan ngadan me anak ja, un ca terana’ bulen tenuyen. Dalau re ke uyan ngadan anak ja, dua re dau usa lenjau nai kuko’ ida. Lenjau dua da un pisu ngan re. Un dau lenjau dua da, “Tuman anak ji uban nai lua’ ikem, ame’ ja’ na’ ia me ikem. Buka em ke uyan ngadan anak ji, tiga em ala’ ngadan kame’ da’ toa mpe’. Ikem ke uyan ngadan anak ji oo, ja ne neng ke aya tau. Ngadan e o-o, Lenjau Betate’.” (Cen enggau merit) Tai sukup aya tau cen o-o nai lenjau dua da lua’ Podau redo Polau, ja ne ida uyan ngadan anak ja. Ida baya’ lan dau isu lenjau dua da. Ngadan anak ja ida na’, ja ne Lenjau Betate’. Baya’ dau ja’ Lenjau bada’ me ida. Lenjau Betate’ nganak la’a ja ne Apui. Apui nganak la’a Lusat (Uchat). Nganak Lusat la’a, Suling anak e. Kelunan cen ca lepo’ penyeng ngan re ka nai ala’ Suling Uchat ne sait. Lenjau Suuh nai ala’ Suling Uchat sait. Lepa re kahwin, ja tai Lenjau Suuh ngkin ja’ leto ne Suling Uchat ka’ lepo’ anun Lenjau Suuh. Penyeng lan dau lepo’ re. Ca kelelat masat taket le dau a’eng lepo’ re.


Un ca liwai, nai Lenjau Suuh redo Suling Uchat ne ke meno’ toa Suling ne. Nai redo nyeng ka’ uma’, ja dau redo nto’ neng ca naa. Suling dau ading tai nto’. Udip dalau ja beng pekayau ne du. Dalau ja’ leto ke nto’, ja’ laki jaga’ kenai ayau. Lepa Suling ne sau sapai ngan sau ta’a ke tai nto’, ja dau Lenjau Suuh pisu ia. Un dau Lenjau Suuh neng ia, “Ngkeh lepe to majan pemung uban e’ beng tai ngayau ne de’, adi beka’ nyeboleng le ne ite’ o’”. Oi , nta e’ uban ngan du pit iko’.” Dau Suling ne mipa ia. Mi’a ne teka’ kimet Suling ngening dau Lenjau Suuh ne neng ia. Beng nyangkit-nyangkit ne dau Suling ne nto’.


Lepa Suling nto’, ja dau tai ja’ laki ne Lenjau Suuh ne nto’. Besunung, tapung silung, sua puk, tabit lenjau, ngan oleng sip lenjau e ia sau mung. Un oleng Lenjau Suuh ne aya re dau sip lenjau kidi ngan bunung dau ka’eng da. Jinan Lenjau Suuh ne nto’, ia dau Suling Uchat nyangkit dakep oleng ja’ un 8 sip lenjau ja ne ngan masek e neng ia. Suling ne dau un oleng ja’ un 8 sip lenjau ja. Lepa Suling masek oleng ja neng ia, ia e pisu Lenjau Suuh ne. Un dau Suling neng Lenjau Suuh, “Seken, kise’ ake’ ke un oleng sip lenjau o’ ne ji. Uban idi o’ kuma dau de’, temale’ ji, temale’ du. Atek lan e, nta e’ uban ngan du pit iko’. Buka uban anak o’ lo’te ja’ ake’ nemale’ ji, ca anak laki ji o-o. Anak laki tiga puyan, sangkit bio’, makang neng o-o iko’ ngan peniga du. Buka anun du ne uban temale’ ji uko’ baen dau o’ ne, ca anak leto ji o-o anjang pa’. Ja dau e’ nebada’ man sip lenjau ji.” Meka dau Suling Uchat. “Adi o’ meka dau tain arin? Uban e’ nekae’ iko’ ja o-o re de’, adi iko’ ngelan ne uban ja.” Dau Lenjau Suuh. Tusa ale’ ne kimet Lenjau Suuh ngening dau Suling Uchat ne neng ia.


Lepa Lenjau Suuh nto’, ia tai redo ule’ ne abe’ ka’ amin Suling Uchat te. Ja Lenjau Suuh bada’ pemuyan uban redo me Lusat Apui amai Suling Uchat ne. “Amai, sala’ ne dau isu sadin e ji o-o re. Meki dau e neng ake’. Uban e’ ke nekae’ ia ja bane’ o-o re de’, ia ngelan ne uban ja. Ia un pe oleng e’.” Meka dau Lenjau Suuh. Un dau Lusat@Uchat Apui amai Suling ne mipa Lenjau Suuh, “Anak, ji ne baya’ ikem do pemung. Nta em do sukat pemung la’a. Uban balo’ adet me’ cen Ate’ Aya’. Tepun me’ cen sena-a’. Uban dau bali lenjau me tepun me sena-a’, buka iu ja’ ame’ ke mita, petuken ngan sumpah, bulu ngan sip lenjau ame’ ala’. Bali lenjau ne ja’ ke naet ja. Juko’ beng nyae’ bareng ne ikem do’.” Nta dau Lenjau Suuh ne uba’ ke pule’ ngan Suling. Atek e ke ala’ Suling ne leto e’ lo’te bana. Nta e’ uba’ ame’ do ke petat.” Meka dau Lenjau Suuh. “Ame’ da’ po-o’ cen Ate’ Aya’, nta me’ senteng. Uban balo’ adet me’. Beng ule’ no’.” Meka dau amai Suling Uchat neng Lenjau Suuh.


Neng nempam ja, ia dau Lenjau Suuh ule’ ne bada’ me amai da. Nai amai Lenjau Suuh ngan mung kelunan lata’ lepo’ da nai ngkin ca buin pute’ man re ke meliwa sau sumpah ja. Un dau lepo’ Lenjau Suuh ne dalau ja ka’ Laleng Bawai dau lepo’ re. Nai re abe’ ka’ lepo’ Suling Uchat, ja dau re matai buin pute’ ja na’ liwa sau sumpah ja. Un dau Lusat Apui neng amai Lenjau Suuh ngan mung lata’ da’ nai cen Laleng Bawai, “Nta le mencam ke kumpin e. Bareng ke petubo leto ji senteng lo’te. Tapi ke pemung ngan e, nta senteng ca utip pegip. Ke petubo leto ji dalau e nemale’ pabe’ tai e nganak, senteng te. Ke pemung ngan e lepa ja nta senteng. Uban balo’ adet me’ cen tepun. Meka ne layan e buka me’ uban lepa man sip Lenjau. Meka dau amai Suling. Ja ne lepa tawai Lenjau Suuh neng Suling Uchat. Ule’ ne Lenjau Suuh.


Nganak Suling Uchat ne, ca laki dau anak e. Un dau ngadan anak ja kuun re, Laing Suling. Nta ne ngadan anak ja nyenteh neng amai da kuun re. Pala’ we’ da, Suling ne anak ja nyenteh. Bawa’ ale’ we’ da ke nyenteh ngadan anak ja neng amai da uban amai da Lenjau Suuh kuma temale’ ja nta anun e ading re. Nai Laing Suling ne bio’, ca laki tiga puyan dau e. Sangkit ale’ pe dau kenai e bio’. Dalau da’ manai Laing Suling ne, beng tai ngayau ne dau e. Ca kelunan makang ale’ dau Laing Suling ne. Singket tai e ngayau kado’ ale’ dau ulu ia ala’. Ala’ pe dau e salut. Lapa lepo’ Lenjau Suuh ne dau tai Laing Suling ne ngayau. Nai ke dau Laing Suling ne ule’ ngayau lapa amai da Lenjau Suuh, ia ke dau e kuma dau “Pan atai Laing Suling laki tiga sinan, anak temale’ awa” dau e mentung e mejung ulu ayau da’ ia ala’. “Pan atai Laing Suling laki makang sua’ sinan temale’ aeng.” Meka-meka ne dau Laing Suling ne singket liwai tai e lapa amai da nai ule’ ngayau. “Oi, ano’ meka dau tain anak? Laing Lenjau ngadan o’” dau Lenjau Suuh neng ia. “Nta atek Laing Suling ngadan e’” dau e mipa ia.


(K) Lepo’ Pasi Tego’ Udip Lenjau Suuh



Uban Lenjau Suuh nta senteng tai pemung ngan Suling Uchat la’a, ja Lenjau Suuh numpak ala’ ca leto la’a. Bawe’ dau ngadan leto mading e. Kado’ anak Lenjau Suuh ngan Bawe’ ne. Anak Lenjau Suuh ne da’ tai masi ilu kelunan ne. Ca anak Lenjau Suuh re ja ke uyan mela me ca lepo’. Buau re cen Laleng Bawai, ja tai anak Lenjau Suuh ne ngkin du petat. Bukan uban re pepi’a tuman re tai petat tapi baen teka’ kimet re uba’ tai. Kua’ pe dau kimet re ida tai petat lepo’. Anak Lenjau Suuh ne Jiling, Ajan, Madang, Olau, Jangin, Uchat, Lahang, Apui ngan Lalo’. Kelunan da’ mela Jiling Lenjau udip baya’ ne, Badeng Jamuk ngan lepo’ Agak. Da’ mela Ajan Lenjau la’a ida ne lepo’ Tau. Lepo’ Tepu ida ne mela Madang Lenjau. Kelunan da’ mela Olau Lenjau, ida ne Uma’ Alim. Un lepo’ Timai ngan lepo’ la’ang, ida ne mela Jangin Lenjau. Un kayan ne la’a ida ne mela Lahang Lenjau. Apui Lenjau la’a, Lepo’ Tukung da’ mela ia. Lepo’ Maut, ida mela Lalo’ Lenjau. Telu re mela le Badeng cen anak Lenjau Suuh. Ilu Badeng ne, mela Laing Lenjau@Laing Suling, Uchat Lenjau ngan Jiling Lenjau.