PEMBINAAN GEREJA DATA KAKUS 2010-2011

Dengan rasminya, Kebana Sibu telah melancarkan satu tabung untuk menderma bagi pembinaan Gereja SIB Data Kakus untuk tahun 2010-1011. Pelancaran tabung ini telah dipersetujui dalam mesyuarat bersama semua ahli-ahli Kebana Sibu. Ketua Pelayan SIB Bethel Sibu, En. Lade Kulong berkata, satu sistem cara menderma yang begitu baik dan mudah telah dicipta oleh AJK Kebana Sibu bagi memberi peluang kepada semua ahli supaya dapat menyumbang kepada tabung ini. Beliau berkata kepada demikian pada malam Pra-Krismas 16.12.2010, Peringkat Kenyah Badeng Sibu di Rumah Pelayan Andreas Rum Nchuk di Kampung Bahagia Jaya, Sibu.

Asat Buau ngan Tat Asi Kenyah cen Usun Apau

Belajar Cakap Kenyah

Bahasa Kenyah pada umumnya ada berbagai-bagai bahasa seperti bahasa Kenyah Badeng, Lepo' Tau, Lepo' Kulit, Bakung, Sambub dan Sebagainya. Oleh kerana bahasa Kenyah ini mempunyai banyak cabang bahasa, konsonan dan sebutan, maka satu bahasa Kenyah baru telah diwujudkan oleh komiti2 yang telah dilantik iaitu mereka yang telah terlibat dalam penterjemahan kitab BM/BI ke Bahasa Kenyah. Selain itu, lagu nyanyian dan sebagainya telah diterbitkan dalam bahasa Kenyah yang baru iaitu seperti berikut;

Ino' Dalem Udip Kenyah Badeng

Ino' Ute' ngan de' ca

Ino' kado' naen

Ino' Kelem

Dalem Sejarah Masyarakat ilu Kenyah ngan Kenyah Badeng, Ino' jane ca inu je' atek penting ale'. Boka le naat ngan ngening dau sejarah ilu Kenyah, atek balo' ino' ji ca inu je' maan ngan senganan cen tepun le sena-a'. Dalem pengudip le Kenyah sekitar 1800an re, ino' merupakan ca inu je' menandakan ida kelunan sukat mudip ngan Paren lepo'.

Ino' un kado' naen, un ino' maen ngan ino' biasa. Bekading re, kelunan Paren ida un ino' maen. Ino' maen di un kuasa e sokat ngelidung ida de' un e uban re lepa meliwa ino' di. Sena-a' re, un ino' de' sokat pule' Ayau ngan pelema' kimet Ayau apan re nta jadi matai ilu. Juko' dalem keluarga Kenyah Badeng naki, masih un lepe de' peremun ino' di. Ida petulat kaeng ida pade' terutama ida de' keluarga Paren. Ida de' nta mela Paren pe un peremun ino' di naki.

Pengudip ilu naki, nta le tisen kumin se' ino' maan kaang ino' biasa. Beng je' ilu tisen, ya ino' da biasa mung ne baan le. Juko' perlu le tisen, uban yu palai toa leto nyat ino' maen di buka du nai mutu anak leto re. Kumin kise' puyan ino' ngan ngadan ino' ja pe ilu nta tisen. Toa leto mita ino' ji uban re kelo' ke peremun ngan aung ino' ji dalem simpanan re. Ida oba' ilu berusaha tai mutu, mita ngan meli ino' je' ida mita ja ke' du. Juko' abe' naki jawai dau palai otang ino' ke' mentua re lepe abe' naki ne oban re nta ngetisen ngan nta tai mita ino' ji.

Puyan ino' maen ngan ino' biasa ntaun kise' beza e. Un pe palai ino' maen, jaat le kita puyan e ngan un pe de' maren kita puyan. Meka pe ino' biasa, un pe de' maren kita puyan tapi nta uban ja ino' maen. Beng ida de' Lata' ngan tisen tua' le je' tisen membezakannya.

Ca naen ino' laa jane ino' Aban. Ino' aban, puyan e timai le ngan iut. Ilu nak ngadan e ino' aban uban ne du mung uyan ne Aban Bak. Lepa Aban Bak oja kado' naen ne du uyan ne oja ja. Uko' baen Tapung ino', Sua ino', Selendang ino', Tabit Ino', Belanyat ino', Beteng Ino', Sapai ino', Ta'a ino' ngan pekenaen le du sokat uyan man ino' ji. Toman ilu tai pegelam alat ngan galen le man ino' ji uban tega sik naat e. Lepo' du uba' un ngan meli pekian Tradisional le je' ilu uyan man ino'.

Adet Lepo’ Kenyah Mudip Sena-a'

Tradisi Kenyah Badeng mudip jane pekuma’. Dalem ca uma’ un kado’ lubang amin. Singket uma’ te un toa uma’ atau ja’ du na’ ketua uma’ udip baya’ ne. Dalem ca uma’, ngelayan e ida da’ uban tai petebulung ka, ida da’ un pesenganak cen tepun atau pesenganak cen uban tai ngiban leto ngan laki. Tapi bukan e lemuto meka. Un pe uma’ da’ baen-baen uban tai palai tebulung ne pe. Kelunan dalem ca uma’, ida un petapi tawai neng aeng ida peserepe’ apan. Buka un da’ sio’ penaru me ida neng uma’ ja, mung re tai mepo ia. Nta re uba’ denga uma’ re jaet. Buka un da’ ala’ pun, atuk ngan bua’ la’a, ida tai matu me da’ temping ida ngan me du mung kuma’ ja buka kado’ uban ida ala’. Juko’ jaet dau du neng kelunan da’ ngelumpung udip sena-a’. Kise’ kelunan da’ ma’em ngan tutun ja baen dau du. Juko’ re tai ngelumpung. Nta re uba’ ke matu me du.
Dalem ca uma’ mesti un ca kelunan ngkin ida mudip. Kelunan ja’ tisen janan udip, tiga sae’ neng du mung, ngan bio’ udip. Ia pe la’a cen kelunan da’ ngelayan ngkin du mudip atau Paren. Kelunan ja’ du uyan toa uma’ ke ngkin ida mudip kuma’ ja, uma’ ja lo’te mile’ toa’ uma’ me ida. Kelunan neng uma’ ja mesti ala’ dau ja’ toa me ida. Ia un kuasa neng uma’ ja naet kise’ da’ ti sala’ ngan pekatuk ida neng uma’ ja.

Buka ida neng uma’ ja un mung kuma’ ia lemuto ngkin ida petira’. Tai ta’up dalau pemado’ ngan mempam kena du uman mempam pe ia ngkin ida petira’ nuat. Dalau ja, ia pekatuk ida neng uma’ ja. Anak-anak, de manai, keri’it leto ngan leto mung. Ia un lemuto cuk ida neng uma’ ja ngebawa’ mudip baya’ adet. Ayen ti sala’ malap denga uma’ re jaet. Pekebawa’ mudip du sena-a’ singket uma’ te. Punan un denga tiga singket uma’ ngan kelunan lata’ neng uma’ ja ne uyan keti ngan mukum kelunan da. Buka re supe’ uyan keti ja, kelunan lata’ cen uma’ du ngan abe’ ketua’ kampung ne ida nepai.

Buka sakai nai nanta’ uma’ la’a, ka’ anun toa uma’ te tai du ngkin ida. Ia un mencam ke urus sakai neng uma’. Buka sakai da kado’, ia cuk pe palai tai ngan du da’ ca. Ja buka sakai da pese’ neng amin e. To’a uma’ ja makan sakai buka sakai cen co’ nai nanta’ uma’. Buka du petira’ la’a, ka’ useh toa uma’ te du ti. Meka pe buka du kanjet ngan rameh-rameh da’ ca. Un palai uma’ tai pegayeng re me toa uma’ re singket uman. Tapi un palai uma’ nta pe ida tai pegayeng me toa uma’. Ji baya’ dau pengelo’ re neng uma’ ja.

Singket lubang amin te la’a un toa amin. Ngelayan ja’ toa re neng amin ja ne laki ja’ bio’ udip me ida neng amin ja. Tradisi ilu Badeng, dalem ca amin un kado’ pemanak. Uban ilu
Badeng nta le uban beka’ tai nengen kamin buka lepa kahwin. Tai ne anak lepa kado’ ngan lata’ sukat kise’ ke nganan, ja ne tai ca pemanak re nengen kamin. Ba’en dau du, kelunan da’ kado’ kamin, kise’ da tiga adet neng pengamin re ja.

Dalau Badeng mduip ka’ Alo Pengian un palai neng amin re tai abe’ lema (5) ngan lebih pemanak neng ca amin. Juko’ Pelampong Tasek un senteng ala’ padai mibu, ca ibu ingen padai dalau ja. Kado’ re neng amin ja. Pit pe la’a kua sanget pegayeng. To’a neng singket amin te un kuasa pekatuk ngan jaga’ ida neng amin re. Singket pemanak re la’a, amai ngan we’ ja’ patek ke pekatuk anak re. Ngelayan e, amai ngan we’ re pekatuk da’ anak dalau re pekua’ uman. Ida uman selimpu neng ca daya. Dalau ja ne amai ngan we’ re pekatuk da’ anak. Anak da’ awen, kadang-kadang pe ida nta cuk ia uman ca liwai e. Ngelayan katuk ida ti, cuk anak laki re sanget mesi, mepo toa pegayeng ngan anak leto sanget nyikep, nganan, mana, ngojau ngan pobo ida dalem amin re. Ayen awen ngan pepi’a ngan du.

Dalem masyarakat Badeng udip sena-a’, da’ du ala’ dau isu dalem lepo’, ida ne kelunan da’ makang. Kelunan da’ makang dalem lepo’, du baya’ dau isu re. Uban sua’ re makang pepatai ngan ayau ngan ala’ kado’ ulu, ja tuman du na’ kelunan ja peniga lepo’ atau ja’ kua’ ngan ketua kampung udip baya’ ne. Cen ja tading du na’ kelunan ja Paren. Udip sena-a’ nta Badeng un ketua kampung. Dalem lepo’ ida un peniga lepo’ tua’ le. Peniga dalem lepo’ ida ne laki akang atau laki ayau lepo’. Un pe toa lepo’. To’a lepo’ bukan e uban ca usa tapi senteng pe ida kado’. To’a lepo’, ida ne kelunan lata’ da’ mencam ngkin lepo’ mudip baya’ adet ja’ tiga. Tiga dau isu re neng kelunan ngan ida baya’ dau isu re. Lepo’ pe la’a un baya’ dau isu kelunan da. To’a lepo’ di da’ kua’ ngan ketua kampung udip baya’ ne. Ngelayan e da’ toa lepo’ cen kelunan Paren.

Un kado’ naen nai aren neng kelunan. Aren ja’ ading nai cen tepun. Kelunan da’ Paren, balo’ uban re Paren cen tepun. Meka dau du neng palai kelunan. Un ca naen Paren nai neng palai kelunan uban bali nujo’ ida. Bali na’ kuasa me kelunan di cuk ida ngkin du mudip neng janan ja’ tiga. Palai tai Paren la’a uban re lemuto sukat mudip. Kado’ kelunan ida mepo cen uban tiga sae’ re neng kelunan. Tiga adet re neng amin re ngan un sukup mung kise’ ompat ngan penenup neng amin re. Tiga adet ngan tiga isu re. Ida baya’ pe kise’ isu re. Ja pe tading tai lepo’ pakai palai kelunan di. Ja ketai re Paren uban lepo’ un tebelum neng ida.

Ca terana’ kise’ kelunan Paren kaeng lepo’, beng kelunan Paren tua’ le un ba’ anak un aban bak ngan sip Lenjau. Pamen kelunan Paren pe ida ngalung. Un pe palai ngalung tapeh re. Ngelayan e beng amin Toa Oma’ (Ketua kampung) tua’ le du ngalung. Mung Kenyah Badeng da’ un ka’ daleh Belaga, beng ca tua’ un amin kalong. Amin Jawa Bilong ja’ ketua Kampung Badeng Long Musang. Amin ja uban lepo’ ngalung dalau Badeng un mung ka’ Long Musang ading re. Naki odai oman 2008, amin ja ida ngemading kalung kidi ngan ida cen long Musang tengen ne ngalung e.
Adet le dalem lepo’, abo ne lepo’ nujo’ ca ke man palan uman me ilu lepo’, uko’ takut ca Tuen re du neng ja. Nta lepo’ uban bio’ dau neng ia. Takut du ia uban bio’ sebali e. Mung lepo’ un tunuk kimet neng ia.

Meka pe neng kelunan Lata’ mesti le tunuk dau neng ida. Abo ne bio’ udip ca kelunan, kira tisen adet ne kelunan ja. Juko’ sa’eh le kelunan da’ bio’ udip uban re tisen adet udip baen dau du. Uban da’ Lata’, ida ne da’ petutun udip tepun le cen sena-a, juko’ re tisen adet. Cen ja ne du un hormat kelunan Lata’. Du uyan toa le lepo’ ne la’a, ja ne ngkang adet le lepo’ ne.

Udip Badeng sena-a’, nta uban ca usa tua’ ja’ man kuasa dalem lepo’. Tapi kuasa ja’ un ka’ lepo’, ia ne adet cen tepun. Adet lepo’ ja pe un petitai ngan bali da’ ida ngelan. Adet lepo’ ja ne jadi undang-undang Badeng mudip. Adet lepo’ ja ia un sebali. Buka un kelunan ja’ makang nyepo-o’ adet lepo’, kelunan ja ke sio’ obo e uban bali ja’ ida ngelan mi’a kia atau lepo’ ke sio’ jaet e. Ilu ala’ kata’, adet bada’ nta senteng sumpah. Buka un kelunan tai sumpah, masa’ pe kelunan da’ tai sumpah da sio’ sakit atau matai. Anak ngan su re pe sio’ jaet. Buka ida nta sio’ la’it sumpah ja, lepo’ pe sio’ e. Lepo’ sio sakit layu. Kado’ penguat lepo’ matai ngan peniga le dalem lepo’ ne.
Cen uban kise’ kenai sepule’ adet neng ilu kelunan buka le nyebareng e tai du dalem lepo’ un jaga’ ayen bua’ un kelunan tai nyebarang adet. Mung kelunan dalem lepo’ mesti baya’ adet le dalem lepo’. Kelunan da’ pasat undang-undang ke jaga’ adet lepo’’, ja ne ketua kampung, mung ketua uma’ ngan mung kelunan lata’ dalem lepo’. Ida ne mukum kelunan da’ nyebareng adet lepo’. Ida pe ngebawa’ ngkin du mudip.

Nta un ca kelunan atau ca usa ja’ man kuasa dalem lepo’. Sedang ia ja’ toa lepo’ nta senteng ti iu ja’ ia uba’ atau teka’ kimet e tengen. Mesti e ala’ dau kimet lepo’ mung ading. Terutama e, kimet toa uma’ ngan kelunan lata’. Ia ja’ mao’ toa lepo’, bio’ te dau e neng lepo’. Da’ pasat adet ngan ukum dalem lepo’, ida ne toa lepo’, toa uma’, pegawa’ lepo’ ngan mung kelunan lata’ dalem lepo’. Ja’ toa adet le dalem lepo’ ia ne Laki Malan Uman.

Laki Malan Uman, nta un tetap majan e. Singket uman du pesaliu Laki Malan Uman. Tapi buka tiga teka’ ca usa pampin palan, senteng pe du pakai ia poto. Laki Malan Uman ia ngkin ilu lepo’ baya’ adet ja’ tekep kuko’ le mudip. Bali dayung nai mesun neng kelunan ji atau da’ ca da’ un bali dayung. Nai bada’ adet ja’ ilu tekep paliu ngan baya’. Peniga le dalem lepo’ atau laki ayau lepo’ ida ne julung buka ayau nai. Iu-iu da’ ngkin du bisau kise’ dalem lepo’, ida ne ading nuyen. Dalem lepo’, nta beng peniga le lepo’ tua’ le je’ nobo ngan jaga’ lepo’, tapi mung laki dalem lepo’.


Ji bada’ kumin kise’ layan Badeng man lepo’.


Toa Lepo’
↓

Peniga Lepo’,Laki Ayau Lepo
↓
Mung Laki dalem Lepo’
Mung Toa Uma’
↓
Pegawa’ Lepo’
↓
Kelunan lata’ dalem lepo’
Laki Malan Uman
↓
Laki da’ un bali Dayung


Udip Kenyah Badeng sena-a’, nta beng laki tua’ ja’ un denga dau makang ngan tai ngayau. Tapi un pe leto tai ngayau. Makang ale’ leto udip sena-a’. Kado dau leto ala’ ulu ayau sena-a’. Tapi ca leto balu ja’ ilu gera’ ale’ teka’ ngening dau. Un leto balu ja uba’ ke mamat udip. Dalau mamat udip, mesti un ulu ayau ida ke mamat. Dalau ja tai ne leto balu ja ngayau tengen. Leto balu ja tai abe’ lepo’ ayau penco mabang nai du nao’. Dalau ja ia tai dalem ca lepubung. Mabang nai du ala’ padai. Tapi nta du nai. Majan dau leto balu ja ngena. Nta pe du nai. Pabe’ ia tai lelat ngan la’u. Penco e ala’ lipun du neng lepubung ja ia ngkin ule’. Lipun ja ne dau ia ngkin du mamat. Lepo’ pe baya’ ia mamat lipun ja. Uban e makang tai nelasek lepubung ayau.

Badeng Panyi Tuen 1906

Dalau perintah mengin mung laki tai petira' ka' Marudi, uban lepa ne mung lepo' daleh Telang Usan tai magang mung anak, leto ngan kelunan mukun Badeng ka Data. Ida ngkin ida buau ka Telang Usan. Ka' Lg Mujan uban du ke' nak ida buau. Nai mung laki re ule' petira' cen Marudi ngan abe' ke Long Mujan, ngedateng le kise’ uma’. Naet bane lenga le du kidi. Nta lepe uban leto re nai kidi. Ja dau Tuen bada’ ida ke ngeline’ ke Long Mujan. Nta ne ida ke tai ule’ ke Data la’a. Uban lepa ne du uyan amin me ida ka.

Nyat tai ule’ ke Data pe dau re neng Tuen la’a. Uban perlu ale’ re ke tai malan padai re uman ja, tai ngelunau. Dayo dau Tuen ida tai ngelunau padai. Ida ala’ ne anak ngan leto re ke Lepo’ Tau, Jamuk, Lepo’ Agak ngan nai ngkin ke Long Mujan mentung re ala’ Palung Lusat. Nai re abe’ ke Long Mujan, beng bumput ne ida ngkin. Galen penek-nek ne dau ida na’ ke bumput da. Un batu, utun kayu ngan un nceng ne dau ida na’ dalem bumput da. Ji ne galen me’ panak dau re bada’ me Tuen Aut. Ida aung ngan tiga le ne dau bumput da ke amin re.

Petira’ pe dau re ngan Tuen. Ca kelempi puk dau ida na’ me Tuen. “Un kelempit ji Tuen, ia ne ke meseng lubang telinga o’. Kumin-kumin dau nai tira’ sala’, tira jaet pala’ iko’, ayen ngening dau e. Atek kise’ me’ ke nai mudip ke Long Mujan lo’te ji. Ia galen me’ ki, ayen bua’ du tai ngesiat ngan ngelau galen me’ jinan me’ nta un.” Dau re neng Tuen. Ja dau re bada’ bumput da re. Ayen tusa. Ake’ cuk du jaga’ e ikem.” Meka dau Tuen Aut neng ida. “Tuken usa me’ nai bada’ miko’ ame’ ke pokeh da’ Tuen, ja po’ ngelan. Ayen peleto’ ngelan isu betana (bareng-bareng). Baing sua puk ja, kise’ terana’ me’ baya’ dau isu perintah ke mudip ke Long Mujan.” Dau re neng Tuen. Ca kelempit puk ngan ca baing sua puk dau ida na’ me Tuen Aut terana’ ida atek lan ke nai mudip ka’ Long Mujan.

Badeng Mecin Data Tai Ka’ Apau Kayan

Nai re mecin Long Mujan, nai ke Data. To’ dau nai re abe’ ke Data ne. Ia dau re meca’ ne pa kumin. Ngebalun ne dau re mung. Tai pe dau re noba Alo Data. Beng matai buin ne dau re. Mung buin re ida ngebaya’ ne dau uman da. To’ iyap ida matai uman. Dalau ja ne dau tai palai mada janan re ke tai buau ke Alo Kayan. Nta lepe dau du lepa majau mung, ia nai lepo’ ilu mecin Data ne nai buau te Alo Kayan. Atek buau layuk dau nai re malap Perintah ke nai pabat ida. Galen da’ baet-baet, kado’ ida aung. Un Palung Lusat ia ngejaet ne dau tawek bio’ e dalau ja. Asat buau re dalau ja, ida nyuuk. Un ke dipa uma’, ka dau tai re mada uyan janan bio’. Ja man re ke palo Perintah. Buka Perintah nai pabat ida baen re, baya’ janan bio’ ja dau tai re. Tapi janan re nai buwau, cen ca naen te. Beng peraja ngalang mudung ne dau asat buau re. Tai re pelembet ke Alo Iwan. Tai re sao Alo Iwan. Tai denga re abe’ ke Lepo’ Tau ke Long Nawang, nai pe Lepo’ Tau sao nai ala’ lepo’ ilu Badeng ke Long Iwan. Tai lepo’ Tau ngkin Badeng Data na’ pemung ngan Badeng Danum da’ ke Long Boi.

Buku Asat Buau Kenyah Badeng

Penerbit& Dicetak Oleh: Rens Production
No. G3, Jln Teku Lama, Sibu
96000 Sibu.
0198594492

Jumlah M/s : 140 muka surat
Isi Kandungan : Perspektif kepada permulaan perpindahan asal Kenyah, Kayan dan Kenyah Badeng . Menceritakan kisah benar asal usul Kenyah, Kayan dan Kenyah Badeng amnya.
Harga : RM25.00

Buku Adet Pengelan Kenyah Badeng

Penerbit& Dicetak Oleh: Rens Production
No. G3, Jln Teku Lama, Sibu
96000 Sibu.
0198594492

Jumlah M/s : 135 muka surat
Isi Kandungan : Perspektif Adat Kenyah Badeng (Apau Lagan, Bungan, Kingmi,Protestan, SIB dan Islam. Menceritakan kisah benar cara-cara adat, pantang larang dan permulaan perubahan/penukaran agama ke satu agama.

Harga : RM25.00

Buku Layan Udip Kenyah Badeng

Penerbit& Dicetak Oleh: Rens Production
No. G3, Jln Teku Lama, Sibu
96000 Sibu.
0198594492

Jumlah M/s : 102 muka surat
Isi Kandungan : Perspektif Perubahan, hubungan dan Gaya hidup seharian Kenyah Badeng, Sarawak
Harga : RM20.00

Main Asing

Un ca naen main puun ilu Kenyah ja ne pakasing atau main asing. Un dau da’ lata’ bada’, main asing ja ne ca main asal ilu Kenyah Badeng. Nta le tisen ja’ uban nading ngkin du main asing atau cen ngkeh uban nai main asing ja ke lepo’ ilu. Tapi un dau de’ Lata’ bada’, ilu tai tisen main asing cen tading ilu tisen tai oyan oma ngan mola padai. Un dau sen main asing baen dau de’ lata’ bada’ jane se’ terana’ le ke Nugan ngan pekarap bali jaet ke’ oma ja’ ilu uyan.


Ngelayan e ilu Kenyah Badeng main asing ja ne dalau le Nogan. Ilu main asing nta pe oban sebarang main aeng oman tapi mesti un lo’te go’ e ja ne dalau togan. Kadang-kadang pe du un pekasing cen dalau du nutung pa lepa du nugan. biasa kayu da’ du uyan asing, ja ne kayu da’ maing, sepit ngan baat uko’ baen kayu Belaban, Pa, Lungin, Bua’ Alat ngan kado’ naen kayu maing da’ ca.


Ngelayan se’ da’ ading main asing ja ne anak dumit. Amai anak da atau da’ seken ne tai ala’ kayu uyan asing me sadin ngan anak de. Nta majan lepa ja jane tai demanai ngan de lata’ uyan ngan main asing. Dalau ja re, de mukun pe un tai pekasing ngan du. Un se’ asing du, dumit lote anun anak. Tapi buka anak un pali kise’ lata’ lokte du uyan asing me ida. Un kelunan lata’ ngan de’ manai, senteng pe ida uyan asing de’ dumit ngan de’ lata’. Baen-baen kelo’ ca osa oyan mia tengen ne. Senteng pe ida oyan de’ bio ale’, asen ida sokat main e ne. Kelayan e laki tua’ le pekasing, un tepo-o, leto pe sokat tai main asing ngan du.


Dalau udip Badeng ke’ Long Musang ngan Batu Keling, un lepe lepo’ ilu main asing. Nai ke’ Long Dungan ngan ke’ Data Kakus, nta ne ilu taen sik du main asing la’a. Un Badeng ka’ Long Geng, Mejawah ngan ngan de’ ca nta le tisen medan de lepo main asing ja.

Tading udip Kelunan ngan Asat Buau Kenyah

(A) Penading Udip Kelunan

Un dau tading udip kelonan baen dau serita kelonan Lata’, Bali Peselung je’ nyelung oban oyan langit ngan tana. Oja ia nyelung oyan kelunan baen dau re. Un laki ngan leto ia nak ke’ usun tana’. Un tepo-o, kelunan matai dalau ja baen dau re, beng tujo’ tau le dau re matai. Neng ja’ ke aya tau e, nai mudip pe dau kelunan da’ matai da la’a. Dalau ja re, nta kelunan un nganak. Kumin kado’ uban bali na’ kelunan kusun tana’ ji, meka lo’te kado’ re pa majan.

Nta re uban nai kado’ uban re nta nganak. Beng matai nuat pa tujo’ tau tua’ le dau kelunan. Boka du tai pet kelunan de’ matai da, nta du oban napek ngan nanem lungun re ke’ tana’. Beng peterai dempau lepau liang le du ke’ ida. Neng tau ja’ ke aya e, ja pe ida nai numpak mudip. Tapi dalau nai kelunan mudip cen patai, bua’ Olong Apa ida tai uman oban re la’u ke’ pulung te. Bua’ Olong Apa je’ oban eda tai ngelau ja jane bua’ abung dalau baie.

Un Belabau, ia je’ tai bada’ me Olong Apa oban tai moo ngan nta ne un ia ke oman dalau baie. Moo kuun kelunan de’ nai numpak mudip da ne bua’ abung da. Juko’ mi’a ne dau Olong Apa neng kelunan de’ numpak nai mudip da re uban re tai ngoo bua’ e. Dalau ja dau Olong Apa tai naet bua’ e ngan mudo’ ilu kelunan. Olong Apa ala’ ca Lu Tema’a ngan pet ke telang sio. Kuun Lu Tema’a ja, pekep ne dau usun langit ngan nta ne telang sio ja sokat pudip kelonan matai laa. Cen ja ne tading dau ilu kelunan ne penco matai ngan nta nai numpak mudip la’a uban le sio’ pudo’ (sumpah) Olong Apa. Lepa ja, Peselung nak sebali me kelonan apan re sokat nganak ngan nai kado’. Un tepo-o boka kelonan matai, ka Alo Malau(Sorga) te tai berua re.


(B) Udip Kena Sungai Bio’ Pelempam Tana

Un dau udip kelunan kena sungai bio’ nai pelempam usun tana’ ji bekading re, ka’ nta’ ca Bila dau lepo’ re. Udip kelunan dalau ja, nta le tisen ida un uma’ atau mudip dalem lubang bila. Beng dau ja’ ilu tisen, mudip ke nta’ Bila dau re dalau ja. Asal usul toa re kena ka nta le tisen ida, je’ ilu tisen cen tekena’ de’ Lata’ ja ne Bali Peselung oyan kelonan ngan nak ida ke’ usun tana’. Un tepe dau dalem sorat udip (Kitab Injil) anun alo’ de’, mung kelonan mela cen Adam redo Awa tua’.

Un oban kajian orang puti ti ka’ orang Asia ne, kebanyakan kelonan Asia di asen re cen pergunungan tana’ bio’ kina’. Kira-kira 2000 oman kena masehi, lepa menara Babel mape’, tepun le tai mudip ngalang tana’ bio’ India, Kina’ ngan Monggolia. Ida mudip ka lebih kurang cen zaman Firaun ke’ Mesir pabe’ dinasti Manchu ke’ kina’. Ida un lepa maju (bertamadun) un Raja, un perintah ngan mencam nyorat. Cen ja ne tepun le mung nai buau oban empayar de pasi. Cen kuun tat asi re meki ja ne nai re buau pabe’ re nai ka’ tana’ Borneo. Dalau ji nta lepe bangsa Kenyah Badeng un lepe. Dalau nai re abe’ ke’ tana’ Borneo, un kelup-kelup iut meka ne tai tat asi re ngalang Asia. Mencam lepe dau re nyorat ngan un lepe dau sorat undang-undang re. Ida nai buau ka’ tana’ Borneo masa’ man akit kayu, alut atau baya’ tana’. Puun udip le naki ilu nta tisen oban catatan sejarah tepun le lepa lempam ngan tiap dalau songai pelempam tana’ baen dau de’ lata’.


Un sepo-o ida mudip kenta’ bila oban kelompok re keriut ngan lebih selamat cen ayau. Metuk dau serita re ja, Bila ja’ dempau lepo re ja, atek mpau ale’. Nta dau re sukat tai ke mpau Bila ja. Ke’ mpau Bila ja un ca lunuk. Beng ngapai ne kise’ nai aka lunuk ja ngeleeh cen mpau bila ja baen dau re. tiga lan dau udip kelunan dalau ja. Bio’ ale’ dau lepo’ re dalau ja. Nta’ Bila ja ne lepo’ ja’ ilu tisen kuko’ kelunan mudip kena lempam usun tana’. Berkemungkinan bila da’ kata re ngeline’ da ja ne lubang bila-bila de’ ka’ Sarawak.


(C) Sungai Bio’ Pelempam Tana’ (Tana’ Borneo lempam
mung)


Tai majan kelunan mudip ke nta’ Bila ja, beng nai kado’ le kelunan. Dalau ja un nai Bali mesun neng kelunan. Bali nai mesun cuk kelunan ke jaga’ ngan uyan akit uban usun tana’ ke lempam kuun sungai bio’. Tapi nta kelunan ngelan dau isu Bali. Nta sungai senteng nai pelempam usun tana’. Lepo’ re dalau ja, co’ ka’ Ulu sungai. “Nta satan sungai senteng ke nai pelempam ilu ke apau ne. majan lan ne ilu mudip, nta pe ilu tisen sungai nai bio’ abe’ ji ne”, dau re. Nta majan la a, nai pe Bali mesun cuk ida sedia uyan akit uban lan sungai ke nai pelempam usun tana’. Pa telu liwai dau nai Bali mesun cuk ida uyan akit. Nta pe ida ala’ dau isu Bali da.


Kebaya’ e nai ca isu bada’ me ida cuk ida ke nelaka Bila ja’ dempau lepo’ re ja man re tai kelap sungai bio’. Nta pe dau re ala’ dau isu ja. Telu tau lepa dau nai isu ja, ja ne tading dau nai ujan kasa ale’. Nta pe ilu tisen kumin dau majan ujan ja. Tapi ujan ja nta un dau ke tai pekena’. Juko’ kado’ liyen ne dau kelunan dalau ja uban re nta senteng tai mita penguman. Nta re koma sungai bio’ un senteng nai abe’ ka’ lepo’ re uban re mudip ke Apau. Penco nai ne sungai bio’ abe’ ka’ lepo’ re ke nta’ Bila ja. Dalau ja ne dau re kuma “adi lan uban dau bali didai bada’ me ilu ading re”. Sangkit ale’ dau nai sungai ja bio’. Tai laki nyangkit ala’ kayu ida ke uyan telaka dalau ujan kasa. Dalau ja ne tai re ke nelaka Bila ja. Tading dau tai re ke ala’ impa, beka’ lempam ne dau lepo’ re. Beng dau tai satung-satung kelunan ne. Nta ne ida tisen kengkeh tai palai me ida. Kelunan kado’ un matai menyet. Kelapa bio’ ale’ dau sungai ja. Mudung-mudung mpau un lempam mung kuun sungai bio’ ja. Kado’ dau kelunan nyeletang ke kayu.

Tai majan, kado’ dau da’ matai jiwen ngan la’u uban ida beng nyatung ke sungai ngan ujan pe un kasa. Beng ngata-ngata tai nyatung ne dau re nta un kata ke tai napi. Beng ca le dau mudung uban nta lempam kuun sungai bio’ ja. Mudung Dulit dau ngadan e. Mudung Dulit ja ne ca mudung mpau ka’ iut songai alo Koyan, Belaga. Un da’ uban tai abe’ ke mudung Dulit ja te 8 usa tua’ un laki ngan leto. Beng 8 usa da tua’ le da’ uban lapen mudip la’a matai kuun sungai bio’ ja.


Tading dau re mudip ka’ mudung Dulit ja, un taru ale’ dau re mita uman. Nta penguman re un juko’ beng mudip kuun kederui ba’an ngan lobo tana’ ne dau re. Tai sungai mela, ja ke dau nai re ke ba’i. Tai sungai iut, ja dau nai re abe’ ke nta’ mudung ja neng ca sawa’. Ke ca sawa’, iut alo Koyan naki ja ne dau re ngelepo’.



(D) Mudung Dulit


Mudung ji mpau, juko’ kelunan da’ uban kelap dalau lempam tana’ kuun sungai bio’ tai kelap kidi ba’an dau da’ lata’. Un uban bekading re, kelunan tai nyat surat adet keneng tuen tana’ daleh ja. Tuen tana’ ja ngalung mida, keneng puyan adet ja’ tiga. Un te po-o, dalau re pesatung sio’ sungai bio’ ja, lunik ne uban surat adet ja, ba’an dau re. Juko’ kelunan di nta un tuman pengelan de. Ida mudip keneng mudung Apau Dulit ji, nta tisen iu da’ ida ngelan. Penco nai bali mesun neng ca pegawa’ lepo’ ja. Ngadan e Uyau I’ut. Ia ne je’ pekalai ida keneng adet ja’ ida pakai dalau ji. Adet je’ Bali nak mida dalau ja ja ne Adet cen Apau Lagan. Adet Apau Lagan kado’ ngelan keneng amen(Fengsui) ngan pantang larang. Amen bio’ lan ja ne ngelan Sui, Tudok ngan ngelan Pelaki.


Nai kado’ ne kelunan di kusun Apau Dulit ji pabe’ ida tai telu batang uma’. Tego’ ida tai kado’ meka, pelapa un dau ca bua’ ida tego’ kusun uma’ re ka. Layan tung bua’ ja kua’ layan ngan iko Temengang. Tego’ ca uman ne, bua’ ja un boan sau. Telu re daen e ja’ atek sau lan. Dalau anak ten uman bua’ ja, atek meh ngan lunek pe. Ngan telu tau dau anak da re beso uman ca lo’ong bua’ ja. Tai pe dau de’ Lata’ ten oman bua’ ja la-a, meka lote’ dau re beso pabe’ telu tau kuun ca loong bua’.


Penco Uyau I’ut ne pekua’ ida ketai ala’ bua’ ja dalem ca tau e. Lepo’ ja pe kua’-kua’ ngeline’ ketai ala’ bua’ ja oban bua’ ja nak pengebeso je’ majan. Tego’ re tai kenta’ puun bua’ ja, penco ida ta’en ca kelunan ka’ ujung bua’ ja te. Penco dau kelunan kado’ keneng ia, “Meto’ ne milu side”. Dau kelunan ja mipa ida, “Buka mung ngem ne da’ nai di, tiga em petulat ikem keneng daen telu di. Ca batang uma’ kenta’ ca daen ne. Meka pe ca daen e. Petulat nem” kedau kelunan ja. Pelapa kelunan kado’ pe petulat ida baya’ dau pengecuk kelunan ja’ kempau ujung bua’ ja te. Kedau e la’a, “Ikem nta sukat pekelau keneng bua’ ji o-o. Tekep nem da’ kenta’ ca daen e, ja lo’te ala’ anun de.”



(E) Udip Kelunan Pale’ Ngan Tai Petat Kuun Ca Bua’


Kedau e la’a, “Tekep nem baya’ daen unem o-o, pa pa em uman e. Ayen ngepa pabat e o-o side’ ka?” Kelunan kado’ pe un ngaa’. Pelapa kelunan ja pe meto’ daen bua’ ja. Ja’ ading-ading kedau e mentung e meto’ bua’ ja, “Ka’ Apau Ae’ te ketai keline’ o’ daen bua ji o-o.”


Ia meto’ pe daen ja’ kedua e la’a. Kedau e mentung e meto’ daen ja’ ke kedua, “Ka’ Apau Saben te ketai keline’ o’ daen bua’ ji o-o”. Ia meto’ pe daen ja’ ketelu e la’a. Kedau e mentung e meto’ daen ja’ ketelu, “Ka’ Apau Baen te ketai keline’ o’ daen ji o-o.” Kenai daen bua’ da labo’, kua’ ujung ta le. Nta atek labo’ ka’ tana’. Ketai re ke ala’ e, nta senteng uban daen bua’ ja tai madang kua’ inan ta.


Pepabat ne kelunan di ngan daen bua’ ji lan-lan. Un ne dua batang uma’ ja’ tai baya’ dua daen bua’ ji o-o re, ida nta tisen denga ngan kengkeh ketai re. Beng ca daen bua’ ji le ja’ ida tisen dalem tekena’ ji. Ja ne ja’ nai abe’ ka’ Apau Baen ka’ i’ut Pejungan ne. Bang telu usa tua’ le ja’ nai abe’ kata daen bua’ ji ne. Dua re laki dalem pemade’ dedo ngan ca usa leto. Ngeline’ ne ida telu tai kata daen bua’ ji. O-o ja ida telu ngeliwet kenai naet kelunan kado’ mentung de telu ngkin bua’ ja kado’ le. Puno re telu ca mudung, penco re telu tego’ ca patai da’ ngan re. Pana lepe patai e uban lepa ketai ko-o laset te lepe.


Nai re telu besut ka’ sungai, beng tai kado’-kado’ lene patai du. Leko ne ida telu ketai la’a uban re telu lepa ta’en patai du lepa kado’. Ngeliwet ne ida telu nai kata daen bua’ ja la’a. Un da’ uban tai baya’ daen bua’ ja tai abe’ Apau Ae’ te, ida ne Impan. Apau Ae’ ja ne ka’ iut Alo Mekam (Mahakam). Cen Apau Ae’ tading udip Impan ne nai kado’. Un da uban tai baya’ daen bua’ ja’ tai ka’ Apau Saben, nta dau re tisen kelunan da’ mela da. Masa’ pe ida ne Saben, Murut, Kelabit , Lun Bawang da’ mela da.




(F) Kusun Apau Baen


Pengemajan dau re pabat daen bua’ ji, ja ne dalem telu polo’ tau. Juko’ da’ nta sepit laset, beng kado’ matai li’en lene ida. Ngeline’ nida telu kata daen bua’ ji. Pengemajan dau re telu uman boan bua’ ji, ja ne telu bulan. Nta bua’ ja tisen tai madam ngan ngolet. Un tepo-o ia tai makin keriut ngan moo. Mudip nida telu kusun Apau Baen ne. Un dau seken laki, ngadan ne, Bali. Ja sadin e, ilu nta tisen ngadan ne. Meka pe leto ji. Kedau laki ja’ seken ji, “Tekep ne mung to ne pemung ngan leto ji. Ngkeh pe uban telu ke un ipa mung”. Redo bada’ me leto ji re. Kedau leto ji, “meleh baen dau em do ne. Mencam pe telu kumin”.


O-o ja tai leto ji ala’ sungai mida telu. Uban ne ke pesak napu nanga mida telu. Tego’ dalau ja, nai ca isu kata leto ji. Ja’ meki dau: “Tekep ne ca le pemung ngan no’, malap pem nta nai kapan kusun tana’ ji o-o”. “Masa’ kenai kado’ du o-o”. “Un tepem o-o, tai salai”. Penco nai isu ja lua’ kata laki dua da la’a. Ngan kua’ dau uko’ baen dau e me leto ja lo’te. Laki dua di pe ngaa’ dau isu bali ji. Penco ja’ seken me redo ne pemung ngan leto ja.


Nta un awai re telu uyan oma’, jinan re telu mudip lepa boan bua’ ji tai mo-o. Beng beluluk baan ne ida telu metun ngan uman. Ja ne udip re telu pabe’ re telu tai uyan oma ngan un pola. Bali ne dau nak penenup me ida telu pabe’ ida sokat oyan oma ngan mola kojau. Un dau nai isu ja’ nai lua’ kata ida telu ne, “Un anak seken o’ ngan leto ji o-o, ja ne ngan no’ o-o. Uban leto anak redo ne o-o. Meka nem tai peserepe’ ka’ ikem o-o pa pa nai em kado’ kusun tana’ ji”.



(G) Kenai Kelunan Di Mepit-mepit



Nganak ne leto ja re ngan Bali laki e ne. Ca leto dau anak redo. Penco nai leto ja bio’, kawin ngan sadin amai da re. Nganak pe ja’ sadin ne ngan leto ja, ca anak laki. Ia pe kahwin ngan anak leto ja’ seken ne. Un anak seken laki ja, ja’ baya’ ne, ngadan e Laing anak Bali. Laing nganak Lencau. Lencau nganak Ncuk. Ncuk nganak Lusat. Dalau udip Lusat Ncuk ne, un dua re kelo’ ketai pemung. Un da’ toa ne nta dayo redo ketai pemung. Penco dua di tai muweng, ngan tai mudip dalau ba’i. Penan ne dau mela dua di ba’an dau re.


Lusat nganak Ingan. Udip Ingan Lusat ne, nta un se’ leto ke sait Ingan Lusat ne. Uban mung keto’ keri’it leto ne un laki mung. Tego ca tau e, un dau dua re ketai ngasu. Pelapa redo nepai Ingan. Tai ne ida telu ngasu. Dalau re telu tai kenta’ ca bila, un ca aka nai bekelok cin mpau bila ja te. Un ka’ belua’ aka ja, un ca sebukung kidi. Ca sebukung ja’ atek tiga kita baen dau re. Dalau dua da’ ngan Ingan ne tai kenta’ aka ja, penco redo tego’ sebukung aka ja. Ngeline’ ne redo kenta’ aka ja ngan memo sebukung aka ja. Kedau ca me re do, “Buka le kepekata ji ca leto di’, ilu ke ala’ ne ji leto le.” Dau e. Nai pe Ingan la’a meka lo’te dau e. Ingan naet sebukung aka ja la’a, atek tiga. Keno tai e belua’ tau, ia re telu nyekileh sebukung aka ja lo’te. Un dau ca mida telu, “Tai telu ke taup kenta’ sebukung aka ji ne ji. Mi’uk ne Ingan mese’ ka’ belanyat to’ ne.” Penco Ingan ne mencut sebukung aka ja. Dalau e menat e ia naet uko’ baen po’eh leso’ cin saup re kenai sebukung aka ja. Penco Ingan ne mese’ e ka’ belanyat e. Masat pe ida telu la’a pa tai taup. Ja nai re telu ule’ kuma’. Mentung re ngkin sebukung aka ja ule’.



(H) Ingan kawin Ngan Lorek Aka



Lunto’ ne Ingan ne alem ja. Nai e bete’ dalau belua’ alem. Kecet le nai e taga man ca leto pemung lunto’ ngan e. Tego’ Ingan nai taga dalau belua’ alem ja, ia tisen leto ja un ngan ne pemung lunto’. Kedau Ingan mia, “Ui, sala’ ne ji. Ayen nai ken ngan e’. Se’ kelo’ kuyan sala’ ne puyan meki. Tai no’ ule’”. Kedau leto ja, “Nta e’ ketai ule’. Abo pe’ ketai ule’, iko’ tengen pe tai ngkin ake’. Ja pe’ ketai.” Tego’ Ingan ngening dau leto ja meka dau, ia tisen nta un ee’ keri’it leto la’a dalem lepo’ re uko’ kise’ leto ja re. Penco Ingan naga amai da re ngan ue’ da re. Kedau toa Ingan la’a, “Anak, ayen na’ puyan meki anak. Sio’ ukum em kuun du o-o.” Un dau leto ja mipa ida. “Nta e’ ke sio’ ukum pui, uban amai me’ lesau naet se’ Ingan ja nyaep re. Juko’ e cuk ake’ nai ngan e. Uko’ baen dau Ingan cuk ake’ ketai ule’, nta e’ mencam ketai ule’ la’a.” Kedau amai Ingan la’a, “Buka o’ ca Bali de’ pata’ o’” Kedau Lorek ne, “Nta e’ kepata’. Ingan tengen tai ngkin ake’kata amai me’ la’a, ja le’ kepata’.” Penco amai Ingan ne naga mung lepo’ ja. Mung du nai petuyen, nai naet Lorek Aka ne. Neng ca kenem ida belanja. Penco ida kawin Ingan ngan Lorek Aka ne.


Nganak Ingan ne ngan Lorek Aka, ca laki anak ading redo. Ngadan anak ja kuun re, Aka Ingan. Aka nganak Apui Aka. Apui nganak, Lenjau Apui. Lenjau nganak, masing. Masing nganak Batang Masing. Batang nganak Batu Batang. Batu nganak, Batang Batu. Batang nganak Suuh. Suuh nganak, Lenjau. Lenjau nganak, Laing. Laing nganak, Si’ah. Si’ah nganak, Mamat.mamat nganak, Balan. Balan nganak, Sagan. Sagan nganak Ncuk. Ncuk nganak, Balan. Balan nganak Tase’ (Tekuang Tase’).


Dalem kelunan nai kado’ meki, un pat usa bali nai mepit ida. Bali da’ nai mudip ngaliu kelunan, Lorek Aka, Lenjau Pudau, Sigau Ngkau ngan Uding uen. Meka ne nai kelunan di ngepit-ngepit.



(I) Apui Anap/Tutung Tana’



Apui Anap ja ne ca ja’ bulen dau tenuyan neng tepun le mudip sena-a’ ja ne tutung tana’ baen dau re. Tutung tana’ ji pe dau nyalai kelunan. Beng keri’ut tua’ le dau la’a du matai sio’ tutung tana’ ja. Tutung tana’ ja baen dau re, luten nai nutung mung kayu kusun tana’ ne. Meka pe sungai tutung. Nta dau du mencam kelap tutung tana’ ja. Tapi un uban palai tai kelap dalau linta’ ae’ ida le dau da’ nudip. Kelunan da mudip uban linta’ ae’, nuat ale’ le dau e tutung. Lua’ lapa luten kidi. Aka pe laso’ te dau re tapi un da’ mudip me ida. Kelunan da’ tai kelap dalau linta’ ae’ da le dau la’a du mudip kuun tutung tana’ ja. Mung kelunan da’ ca matai. Kelunan da’ tai kelap ke sungai pe matai oban sungai letak. Boka le ngimet oban se’ poyan ji, masa’ dalau ji re un taga’ majan ale’ ke daleh lepo’ re ngan bekilet je’ nutung tana’. Un tepo-o, kumin oban sungai pe tai letak? Poyan ji je’ ilu nta mencam ngimet ngan nta patut pe songai tai letak tele kuun tutung tana’. Masa’ pe bali je’ ti eda meki sua’ oban tai sala’ adet re ke’ pengelan re.



(J) Tepun Suling Uchat ngan tai e sait Lenjau Suuh



Udip kelunan sena-a’, un dua re peto. Podau ja’ laki ngan Polau ja’ leto. Nta dua di peto un anak. Lua redo peto. Un ca liwai nai ujan paeng tau. Tecu ale’ dau nai ujan paeng tau ja dalau-dalau du kado’ pekasing. Dalau du nugan uban ja. Serengan uban nai ujan paeng tau ja ne uban nai ca anak labo’ cin langit. Tai ujan paeng tau ja nteng, ja du tego’ ca anak bala nengeh ka’ lasan. Du ala’ anak ja ngan bada’ me mung lepo’ ke mita we’ ngan amai anak ja. Mung du nta tisen anak ja. “Nta ji u
ban anak lepo’ ilu dau du. Kumin ne tepat neng anak ji udai dau re. Ilu ke pet pe anak ji, bora pe, uban tiga kise’ puyan anak ji. Dau re. Ja re na’ anak ja me Podau redo peto. Podau redo Polau ne un anak ja. Un Podau redo peto, kelo’ ke ala’ adet kise’ du nganak. Ala’ terana’ apan le tisen redo un anak. Tai Podau ala’ Suling atau Kadeng. Kadeng ja ia meca’ ngan tai mema cen tilung pamen. Tai telang kadeng ja labo’ kenta’, du taen uko’ kise’ da’a du buka du nganak re. Un pe telang kadeng ja sio’ likut buin. Uko’ kise’ daa’ re ne telang kadeng ja neng likut buin. Cen kise’ bala daa’ kenta’ tilung pemen redo kuun telang kadeng ja ne du kuma redo nganak.


Dalau re ke malan uyan ngadan me anak ja, un ca terana’ bulen tenuyen. Dalau re ke uyan ngadan anak ja, dua re dau usa lenjau nai kuko’ ida. Lenjau dua da un pisu ngan re. Un dau lenjau dua da, “Tuman anak ji uban nai lua’ ikem, ame’ ja’ na’ ia me ikem. Buka em ke uyan ngadan anak ji, tiga em ala’ ngadan kame’ da’ toa mpe’. Ikem ke uyan ngadan anak ji oo, ja ne neng ke aya tau. Ngadan e o-o, Lenjau Betate’.” (Cen enggau merit) Tai sukup aya tau cen o-o nai lenjau dua da lua’ Podau redo Polau, ja ne ida uyan ngadan anak ja. Ida baya’ lan dau isu lenjau dua da. Ngadan anak ja ida na’, ja ne Lenjau Betate’. Baya’ dau ja’ Lenjau bada’ me ida. Lenjau Betate’ nganak la’a ja ne Apui. Apui nganak la’a Lusat (Uchat). Nganak Lusat la’a, Suling anak e. Kelunan cen ca lepo’ penyeng ngan re ka nai ala’ Suling Uchat ne sait. Lenjau Suuh nai ala’ Suling Uchat sait. Lepa re kahwin, ja tai Lenjau Suuh ngkin ja’ leto ne Suling Uchat ka’ lepo’ anun Lenjau Suuh. Penyeng lan dau lepo’ re. Ca kelelat masat taket le dau a’eng lepo’ re.


Un ca liwai, nai Lenjau Suuh redo Suling Uchat ne ke meno’ toa Suling ne. Nai redo nyeng ka’ uma’, ja dau redo nto’ neng ca naa. Suling dau ading tai nto’. Udip dalau ja beng pekayau ne du. Dalau ja’ leto ke nto’, ja’ laki jaga’ kenai ayau. Lepa Suling ne sau sapai ngan sau ta’a ke tai nto’, ja dau Lenjau Suuh pisu ia. Un dau Lenjau Suuh neng ia, “Ngkeh lepe to majan pemung uban e’ beng tai ngayau ne de’, adi beka’ nyeboleng le ne ite’ o’”. Oi , nta e’ uban ngan du pit iko’.” Dau Suling ne mipa ia. Mi’a ne teka’ kimet Suling ngening dau Lenjau Suuh ne neng ia. Beng nyangkit-nyangkit ne dau Suling ne nto’.


Lepa Suling nto’, ja dau tai ja’ laki ne Lenjau Suuh ne nto’. Besunung, tapung silung, sua puk, tabit lenjau, ngan oleng sip lenjau e ia sau mung. Un oleng Lenjau Suuh ne aya re dau sip lenjau kidi ngan bunung dau ka’eng da. Jinan Lenjau Suuh ne nto’, ia dau Suling Uchat nyangkit dakep oleng ja’ un 8 sip lenjau ja ne ngan masek e neng ia. Suling ne dau un oleng ja’ un 8 sip lenjau ja. Lepa Suling masek oleng ja neng ia, ia e pisu Lenjau Suuh ne. Un dau Suling neng Lenjau Suuh, “Seken, kise’ ake’ ke un oleng sip lenjau o’ ne ji. Uban idi o’ kuma dau de’, temale’ ji, temale’ du. Atek lan e, nta e’ uban ngan du pit iko’. Buka uban anak o’ lo’te ja’ ake’ nemale’ ji, ca anak laki ji o-o. Anak laki tiga puyan, sangkit bio’, makang neng o-o iko’ ngan peniga du. Buka anun du ne uban temale’ ji uko’ baen dau o’ ne, ca anak leto ji o-o anjang pa’. Ja dau e’ nebada’ man sip lenjau ji.” Meka dau Suling Uchat. “Adi o’ meka dau tain arin? Uban e’ nekae’ iko’ ja o-o re de’, adi iko’ ngelan ne uban ja.” Dau Lenjau Suuh. Tusa ale’ ne kimet Lenjau Suuh ngening dau Suling Uchat ne neng ia.


Lepa Lenjau Suuh nto’, ia tai redo ule’ ne abe’ ka’ amin Suling Uchat te. Ja Lenjau Suuh bada’ pemuyan uban redo me Lusat Apui amai Suling Uchat ne. “Amai, sala’ ne dau isu sadin e ji o-o re. Meki dau e neng ake’. Uban e’ ke nekae’ ia ja bane’ o-o re de’, ia ngelan ne uban ja. Ia un pe oleng e’.” Meka dau Lenjau Suuh. Un dau Lusat@Uchat Apui amai Suling ne mipa Lenjau Suuh, “Anak, ji ne baya’ ikem do pemung. Nta em do sukat pemung la’a. Uban balo’ adet me’ cen Ate’ Aya’. Tepun me’ cen sena-a’. Uban dau bali lenjau me tepun me sena-a’, buka iu ja’ ame’ ke mita, petuken ngan sumpah, bulu ngan sip lenjau ame’ ala’. Bali lenjau ne ja’ ke naet ja. Juko’ beng nyae’ bareng ne ikem do’.” Nta dau Lenjau Suuh ne uba’ ke pule’ ngan Suling. Atek e ke ala’ Suling ne leto e’ lo’te bana. Nta e’ uba’ ame’ do ke petat.” Meka dau Lenjau Suuh. “Ame’ da’ po-o’ cen Ate’ Aya’, nta me’ senteng. Uban balo’ adet me’. Beng ule’ no’.” Meka dau amai Suling Uchat neng Lenjau Suuh.


Neng nempam ja, ia dau Lenjau Suuh ule’ ne bada’ me amai da. Nai amai Lenjau Suuh ngan mung kelunan lata’ lepo’ da nai ngkin ca buin pute’ man re ke meliwa sau sumpah ja. Un dau lepo’ Lenjau Suuh ne dalau ja ka’ Laleng Bawai dau lepo’ re. Nai re abe’ ka’ lepo’ Suling Uchat, ja dau re matai buin pute’ ja na’ liwa sau sumpah ja. Un dau Lusat Apui neng amai Lenjau Suuh ngan mung lata’ da’ nai cen Laleng Bawai, “Nta le mencam ke kumpin e. Bareng ke petubo leto ji senteng lo’te. Tapi ke pemung ngan e, nta senteng ca utip pegip. Ke petubo leto ji dalau e nemale’ pabe’ tai e nganak, senteng te. Ke pemung ngan e lepa ja nta senteng. Uban balo’ adet me’ cen tepun. Meka ne layan e buka me’ uban lepa man sip Lenjau. Meka dau amai Suling. Ja ne lepa tawai Lenjau Suuh neng Suling Uchat. Ule’ ne Lenjau Suuh.


Nganak Suling Uchat ne, ca laki dau anak e. Un dau ngadan anak ja kuun re, Laing Suling. Nta ne ngadan anak ja nyenteh neng amai da kuun re. Pala’ we’ da, Suling ne anak ja nyenteh. Bawa’ ale’ we’ da ke nyenteh ngadan anak ja neng amai da uban amai da Lenjau Suuh kuma temale’ ja nta anun e ading re. Nai Laing Suling ne bio’, ca laki tiga puyan dau e. Sangkit ale’ pe dau kenai e bio’. Dalau da’ manai Laing Suling ne, beng tai ngayau ne dau e. Ca kelunan makang ale’ dau Laing Suling ne. Singket tai e ngayau kado’ ale’ dau ulu ia ala’. Ala’ pe dau e salut. Lapa lepo’ Lenjau Suuh ne dau tai Laing Suling ne ngayau. Nai ke dau Laing Suling ne ule’ ngayau lapa amai da Lenjau Suuh, ia ke dau e kuma dau “Pan atai Laing Suling laki tiga sinan, anak temale’ awa” dau e mentung e mejung ulu ayau da’ ia ala’. “Pan atai Laing Suling laki makang sua’ sinan temale’ aeng.” Meka-meka ne dau Laing Suling ne singket liwai tai e lapa amai da nai ule’ ngayau. “Oi, ano’ meka dau tain anak? Laing Lenjau ngadan o’” dau Lenjau Suuh neng ia. “Nta atek Laing Suling ngadan e’” dau e mipa ia.


(K) Lepo’ Pasi Tego’ Udip Lenjau Suuh



Uban Lenjau Suuh nta senteng tai pemung ngan Suling Uchat la’a, ja Lenjau Suuh numpak ala’ ca leto la’a. Bawe’ dau ngadan leto mading e. Kado’ anak Lenjau Suuh ngan Bawe’ ne. Anak Lenjau Suuh ne da’ tai masi ilu kelunan ne. Ca anak Lenjau Suuh re ja ke uyan mela me ca lepo’. Buau re cen Laleng Bawai, ja tai anak Lenjau Suuh ne ngkin du petat. Bukan uban re pepi’a tuman re tai petat tapi baen teka’ kimet re uba’ tai. Kua’ pe dau kimet re ida tai petat lepo’. Anak Lenjau Suuh ne Jiling, Ajan, Madang, Olau, Jangin, Uchat, Lahang, Apui ngan Lalo’. Kelunan da’ mela Jiling Lenjau udip baya’ ne, Badeng Jamuk ngan lepo’ Agak. Da’ mela Ajan Lenjau la’a ida ne lepo’ Tau. Lepo’ Tepu ida ne mela Madang Lenjau. Kelunan da’ mela Olau Lenjau, ida ne Uma’ Alim. Un lepo’ Timai ngan lepo’ la’ang, ida ne mela Jangin Lenjau. Un kayan ne la’a ida ne mela Lahang Lenjau. Apui Lenjau la’a, Lepo’ Tukung da’ mela ia. Lepo’ Maut, ida mela Lalo’ Lenjau. Telu re mela le Badeng cen anak Lenjau Suuh. Ilu Badeng ne, mela Laing Lenjau@Laing Suling, Uchat Lenjau ngan Jiling Lenjau.

Tading Nai Adet Kristen Masuk Lepo’ Badeng Data

Adet Kristen ading-ading nai lua’ ke’ lepo’ ilu ka’ long Betao kira-kira oman 1938 dalau Panye’ Ngau jadi Laki Malan oman Badeng Data. Kena ka, un ca pemanak lepo’ ilu oban tai sait lepo’ Tau ngadan ne Bilong. Dalau tai Bilong ngiban leto ka’ Long Nawang, dalau ja ne oban ne tai masuk Adet Kristen baya’ je’ leto. Ngadan Adet Kristen ja baen dau re ja ne “Kingmi” atau Gereja Khemah Injil Indonesia”. Cen ji ilu tisen ading ale’ oban lepo’ Tau masuk Adet Kristen cen oo lepo’ ilu Badeng. Ilu Badeng tapa oban tepa asat penginjil ke’ ilu ngan co’ pentung pe ilu ka’ ulu songai Alo Kayan ja. Juko’ lepo’ Tau oban ta-o ale’ ke’ gaya’ udip le Badeng sena-a’ oban naat kise’ pengantun, mabi jaga’ pengebue’ osa abe’ ke nemek kise’ dalem amin le. Boka le naat kise’ layan pengudip du de’ tapa ale’ keneng kemajuan naki, kira meka ne du taan ilu Badeng dalau ja re.
Neng koda’-koda’ oman majan pemanak Bilong mudip ka’ long Nawang, oja ida panak nai buau mudip ka’ Long Betao nai ngkin leto ngan anak e. Pengemajan lepo’ ilu Badeng mudip ka’ Long Betao ja ne 24 oman. Cen oman 1927 abe’ oman 1950. Layan pengudip Bilong re panak ngan lepo’ ilu ka’ Long Betao nta un lua’ kise’ Adet Kristen ja ke’ ida oban ida penco ngenayo baya’ kise’ Adet Lepo’ dalem Adet Bungan.
Un ca anak laki Pebilong, ngadan e Temawing Bilong. Laki ji un patek oban pengelan ne dalem adet Kristen. Un tepo-o nta re pelua’ ngan bada’ peniga adet ji me’ du kado’ malap du ke meh-a kida. Nak pe ida keluarga Kristen dalau ji, tapi ida panak nta sebayang lua’ du ngan nta sambut tau Krismas ka’ lepo’ ilu. Masa’ boka tego’ Ramei Krismas tua’ ida tai ngeramei ngan senganak re ka’ Long Nawang.

Tading Nai Adet Kristen Masuk Lepo’ Badeng Data


Dalau pemanak Temawing Bilong(Lepo’ Tau) re mudip ngan lepo’ ilu ka’ Long Betao, nta re kumin tisen kado’ keneng adet kristen ngan palan tau minggu. Kira-kira “Kristen Kulit” meka ne dau le koma ida dalau ja re. Layan udip re kua’ kise’ pengelan ngan lepo’ kado’. Dalau ji jawai du man Adet Bungan lepe. Ida ngelumpung peco’ le cen lepo’ kado’.

Un je’ ading-ading masuk Kristen secara sah te’ joma lepo’ ilu Badeng jane, Nchuk Dungau ngan ida pemade’. Un lema (5) osa re ida pade’ ngan mung re anak Ilun. Amai ngan We’ da re matai dalau re pade’ dumit lepe. Ngadan re jane Lian Dungau, Nchuk Dungau, Solau Dungau, Onang Dungau ngan je’ baya’ me ida jane Aan Dungau.

Toman tai re pade’ masuk ngan man Adet Kristen oban Nchuk Dungau sakit pareng majan ale’ ngan keceh ke matai. Penading kenai penyakit ji nanta’ ia oban ne mabi malan baen dau re’. Dalau ji, ia de’ manai dumit lepe. Ia tua’ le dau malan me ida pade’ dalem pengamin re oban re anak Ilun. Un je’ seken pe, tai ngiban du ke’ ca amin tepe oban ne, juko’ Nchuk Dungau tua’ le ida nina. Toman oban tai e sakit meki oban ne nta mencam jaga’ palan re dalem adet Bungan. Nchuk Dungau tai sakit odai makin majan ngan makin tai pareng. Tira’ isu e pe un tai pekedaru-daru ngan nao-nao pisu tengen ngan bali ne dau e baen oko ponang(je’ sadin).

Cen tading e sakit pareng, poto ale’ dau re mengin du dayung me iya ngan nta pe ketai e magat. Moo-moo dau Iyap, Buin ngan galen ida dalem pengamin re ida ke nak beli man du ke dayung ia ngan nta peh magat. Miat ne dau re pobo ia ngan beng tai kedaru koo ke dau e ngan keno tai re ngeliwang ia ne ke’ dalem amin malap ia ke ti pemuyan jaat kaeng lepo’. Nta majan laa, nta ne un dau tapi re kia laa oban se’ ketai matai ne dau e. Un Oko Pino’, moo tawai ne dau ngan ia kelo’ ten tai napi adet Kristen cen Long Nawang. Konya Oko Pino’ cuk de’ senganak ngebalun ngan tai mengin Gembala cen Long Nawang apan nai sebayang me Nchuk Dunggau ka’ Lepo’ Ilu. Tai de’ senganak abe’ ke’ Long Nawang, nta pe oban dau gembala da bien kenai lao bana oban re masih sibuk. Un tepo-o, gembala ja janji kenai melawat ida nta majan oo ja ngan ia ke ngkin Nchuk Dungau dalem temame’ re lo’te.

Dalau meka, se’ ke sebien kena ne sakit pareng ja ke pelepa udip ke’ ia oban ntaun tapi re laa. Lepa ja abe’ tawai ne ida ke’ Temawing Bilong odai oban re tisen ia kelonan Kristen. Pelapa tai re mengin ia sebayang me ia kena. Dalau nai Temawing Bilong nemame’ me Nchuk Dungau keja, ia e pet mung Beloko, Belanyat Siap ngan palan-palan re panak ke’ songai. Kuun ne laa, cuk ida ala’ Sengka ngan pesak, ja pengoman re dalau belua’ tau ja. Dalau ketai Temawing pet Beloko ngan Belanyat Siap ja, meki dau isu Nchuk Dungau, “Adi em tai pet Asu Ayau e’ ne?, matai ne’ keja oo” dau e. Serengan dau nai Temawing ule’ pet palan da oo re, penco nai magat ne dau Nchuk Dungau. Uko’ nai tecu taga cen tekupi dau e. Tira’ isu e pe un dena’ dau ngan cen tau ja ia penco sokat pegayeng.

Neng oo majan e, ja kenai gembala cen Long Nawang kenai naat Nchuk Dungau ka’ Lepo’ ilu. Gembala ja’ nai dalau ji baen dau Oko Ponang jane ca Alo’ Saleng. Guru Murip baen dau lepo’ ilu ke’ ia dalau ja re. Dalau nai gembala ji, penco masuk Kristen “Kingmi” secara sah ne Nchuk Dungau redo pade’ (Ponang Dungau) dalau ji. Ida baptis pe redo, pekalai nyanyi ngan bada’ kise’ layan-layan udip jadi kelonan Kristen. Mung du dalem lepo’ beng naat tua’ ngan bolen naat kise’ nai adet ja pala’ redo pade’.

Dalau re nai meka, guru murip ja pekalai redo nyanyi pempau Tuhan. Un nyanyi je’ Guru murip ngkin redo pekalai dalau ja jane, Tuhan Yesus Cinta Saya, Ku Percayakan Yesus, Ada Damai Dalam Jiwaku ngan Dosaku Diampuni. Gembala ja un pekalai redo pa mencam ngan hafal lagu ja oban redo nta mencam baca ngan nyorat. Dalau re nyanyi ke’ amin re, kala’ taret kedau kenai lepo’ ilu pekelung naat ida cen awang tapeh lumpung amin redo pade’.

Lepa Nchuk Dungau redo Pade’, Ponang Dungau masuk Kristen Kingmi keja, ida nta ngelan keneng mung-mung palan ngan amen laa. Un dau lepo’ ke’ ida, “Nta ne un tapi em ku?” dau lepo’ kida. Cen tading redo man adet Kristen ji, lepo’ un sigut dau redo ngan cuk ida tai nengen ngelumpung ka’ aba’ oma’. Lepo’ ti ida meki oban re nta baya’ layan adet lepo’ ngan nta malan tau boka du ngadet dalem lepo’. Tao ale’ ne dau du neng redo pade’ “kelonan Panyen jipen ken kenta’ lobang pen Iyap”
Ja dau kelonan Lata’ neng redo pade’. “Seleket kejaie ngan Asu” ja dau palai.

Un tepo-o, dalau tai redo pade’ pegayeng ngan tai nao’, nta ne ida nyepule’ laa boka un kise’ amen ida taan, nak pe Esit nai maleng tao’ re. Meka pe keneng palan-palan amen Pun de’ ca uko’ baen Tudok Tega, Kiing, Telajan ngan Pelaki. Nai pe kelonan de’ ngelan Bungan da baya’ ida tai nao’ ngan taan Amen. Nta pe ida nyepule’ cen tao’ oban baya’ Ilun redo. Tai re abe’ ke’ oma ngan pabe’ nai re ule’ pe nta pe ida sio’ yu-yu pengeten oban sua’ Amen jaat ja oo re.

Kelo’ ale’ ne dau palai taan kise’ layan adet pejo ja. Un tepo-o, ida nta makang nai masuk Kristen oban nta un du de’ mencam ngkin ida ngan nta re tisen kumin se’ Tuhan kelunan Kristen ja ngan palan-palan e. Pit pela-a kelonan kado’ tetap pali keneng pengelan re ke’ Bungan.

Nta majan redo man adet Kristen ji, un kado’ ne peniga de’ lepo’ taan ngan kelo’ taan kise’ pengudip pejo ale’ telit redo pade’. Nak pe meka, de’ Lata’ lepo’ ca’ pali ale’ ngkin du ngadet ngan menting lepo’ boka un penyakit nai nanta’ lepo’. Dalau du malan bio’ ka’ lepo’ ilu, du nengen ngelumpung kaba’ oma’ te ida pade’ ngan du nak mpeng kaeng ida ngan lepo’ oban malap lepo’ ke sio’ kenesa’, li’eng atau pudo’ sua’ ida de’ masuk Kristen da. De’ Bungan di nangen ledau matai iyap saleng meliwa sa-ang re ngan ilun Nchuk redo pade’ oban re ca’ meca’ dalau du malan.


Adet Kristen Kingmi


Un kira-kira pat (4) bolan lepa Ilun Nchuk Dungau nai magat ngan masuk Kristen, ja kenai Gembala Iban Apui nai menginjil ida cen Long Nawang. Un dau Oko ponang bada’, mung ida pade’ ngan mung senganak re ne dau nai masuk Kristen dalau ji. Un ida de’ oyan empeng ke’ Ilun redo pade’ ading re pe un nai masuk Kristen dalau ji sua’ oban nai Gembala Iban Apui ji.

Un ida de’ ading-ading nai masuk Kristen dalau ji jane, pemanak Pelalo’@amai Kudim ngan pemanak Pelesan Nchuk@amai Pejawak. Nta majan oo ja, kenai kado’ ne du masuk Kristen laa sua’ oban kise’ tega se’ udip re, pejo ngan ntaun palan-palan tao’. Gembala Iban Apui ne dau baptis ida. Un se’ layan e baptis ida jane melenca ulu re ka’ dalem sungai.

Dalau tading nai du masuk Kristen keji, un ca pemuyan, tenoyan ca liwai e ke’ lepo’, jane du matai nganak. Un we’ Lirang Odau ne, matai nganak ke’ lepo’. Mung-mung de’ ngelan adet Bungan, nakut ale’ re de’ matai nganak. Malap bali Kakak kenai nyait ida. Beng pekelem ne dau re dalem amin ngan malet pamen. Nta ne ida nobo patai ja ngan je’ laki. Un tepe ida de’ ngelan Kristen ngan alo’ Put ke’ oma’ dalau ja re, ida ne pobo ngan mepo je’ laki tai pet patai je’ leto e. Un dau de’ ngelan Bungan dalau ja re, “tai lo’tem tisen e oo” dau re kida. Mung kelunan Kristen de’ tai pet patai leto je’ matai nganak ja re, nta pe un yu-yu tenoyan jaet kida oban Tuhan je’ pemung ngan re. Nta bali Kakak sokat nai ngacau ida de’ kelonan Kristen.


Ading-ading kelonan Kristen Kingmi di sebayang kelompok jane ka’ oseh anun Pompen re ka’ Ka Tenejan. Dalau Nchuk Dungau ti Gung baen re, ya dau de’ ngelan Bungan da ngetepet dau ti isu kida “Ayen cut songai”. Nak pe ida tisen lepo’ nyepu-o’ ida sua’ adet mading re, nta pe ida ala’ baat keneng idi. De’ Lata’ lepo’ pe un tai peti-et ngan ida kelonan Kristen dalau ji. Ida mi-et sua’ oban re nta nak kerjasama keneng palan-palan lepo’ ngan nta baya’ kise’ cara adet puun le. Dalau pengudip Nchuk Dungau lepa masuk Kristen, ia un nai ngkin du peselai ka’ Alo Baliu. Kelonan de’ ca’ man adet pe nai baya’ ia oban re tisen ia ntaun palan-palan keneng jo tao’. Tabin pe ida nta sio’ kenesa oban re baya’ adet nchuk Dungau dalau ja re.


Sua’ oban de’ Lata’ lepo’ mi-et kida de’ ngelan Kristen ja oo re, jane tai palai reput bada’ me Toa lepo’, ngan oja Toa lepo’ reput ida laa me alo’ Seradu Alo Kayan. Un dau ketai re reput ida me Alo’ Seradu di jane bada’ ida nta ti gayeng kua’ ngan nta baya’ adet layan lepo’. Kenai Alo’ Seradu di oja, ya re tangkep ngan mukum ida cuk ida nekada’ mata Tau pa mentem mata. Nangen ledau Alo’ Seradu di cuk ida pajat ngan nekada’ mata Tau kua’ kise’ layan du mukum dalem adet Tentera. Lepa ja Seradu da nakau pe ida oja. Un dau ngadan kelonan de’ ida cuk nekada’ mata Tau dalau jare jane, Lesan Nchuk@amai Pejawak, Emau Nchuk, Liling Nchuk, Lampung Uloi ngan koda’-koda’ de’ ca laa ilu nta tisen ngadan re mung.


Adet Kristen Protestant


Sio’ oman Piat Alung@Palung Unggau malan oman Badeng ka’ Ka Tenejan, 1967, jane kenai ca rombongan Alo’ Tentera orang Kristen peging orang Puti nai paksa lepo’ Badeng masuk Kristen Protestant. Dalau kenai re keji, ida nta oba’ Badeng man adet puun laa. Adet puun ji baen dau re jane ca adet je’ ca’ man adet pepatai/pekayau ngan pebuno’ kaeng daleh le. Un Belawing lepo’, ida nepeng ne dau ja ngan oyat-oyat palan lepo’.

Un dau palai de’ Lata’ bada’, lepa du miting ka’ Long Nawang (Lepo’ Tau) perintah oban je’ cuk du pet adet puun ja. Mung-mung ulu Ayau de’ du aung ka’ lepo’, du cuk pet, Belawing du cuk nepeng ngan mung palan-palan de’ puun da. Toman re cuk du ti meki, apan mung du ka’ daleh Alo Kayan nta ke pebuno’ laa. Juko’ du oban nai ti abe’ lepo’ ilu ne ka’ Ka Tenejan.

Sio’ oman 1967 ji, un kado’ ne de’ ngelan Bungan di nai ngelan Kristen. Jadi, dalem lepo’ ilu Badeng keji, un telu naen Adet re, jane Adet Bungan, Kristen Kingmi ngan Kristen Protestant. Un Toa lepo’ ngan de’ senganak, ida paget man adet puun. Un dalau du nepeng Belawing lepo’, dalau ja dau Toa lepo’ le taan Bali meh-a ke’ ida ngan juko’ e nta oba’ masuk Kristen dalau ja. Un de’ mading nai masuk Kristen dalau ji, ke’ Oseh Pelampung Tase’ ne du baptis ida. Ngan se’ cara du baptis ida jane, du ngelanga’ sungai ke’ ulu re. Un ida de’ masuk Kristen Protestant dalau ji lebih kado’ re cen oo de’ Kristen Kingmi. Buau Badeng cen Ka Tenejan ji, petat dua ketai re. Ading de’ baya’ Peligeng, ka alo Tasak ketai re buau. Nta majan oja lepo’ bio’ tai buau baya’ Jawa Bilong tai ka’ Iran. Ke’ Iran ne lepo’ bio’ oyan oma ngan ngelepo’ kata Long Songan, Alo Iran.

Mesyuarat Penubuhan JKKK Kpg Senep, Baru

Mesyuarat Penubuhan JKKK Kampung Senep telah diadakan pada 14 February 2010 di kpg Senep. Dengan tertubuhnya Jawatankuasa ji ida lepa mile' Toa lepo' me ida ka ngan JKKK de' ca. Pemilihan ji tenuyan oban Perintah je' cuk ida mile' kaang ida apan Perintah mencam nak projek ngan mepo lepo' mading Senep.
Ji kise' gaban-gaban du dalau ja re;