Status Pembinaan Gereja Data Kakus

Gereja Data Kakus naki masih dalam pembinaan. AJK Kebana telah difahamkan pada tahun lepas 2008 bahawa semua cawangan Kebana dikehendaki menyumbangkan sumbangan mereka melalui AJK Cawangan masing-masing. Sumbangan anda amatlah dihargai dan semestinya Tuhan akan memberkati anda.

Amaitebun Ti Sampe' Sak Paku

Usun Tana'

Dalem penisen le kelonan Lata' sena-a' awang diman, ntaun je' jelas dau ida bada' ngan cerita keneng usun tana' ji me ilu cen tepun le. je' ilu ngening-dau re serita me ilu ja ne, Peselung je' oyan tana' langit, bolan ngan mata tau. Ngan je' ilu tisen dau ida bada' melalui serita re la-a ja ne, un pe dau lepo' dempau ngan Alo Malau (Seroga). Adet je' Peselung ngan Bungan (anak leto Peselung)na' me ilu ja ne cen lepo' Dempau (Apau Lagan) ngan Adet Bungan pe nai cen Lepo' Dempau.

Nta le un ngening dau re bada' usun tana' ji kelo-ong, popa sile' ka ngan ki. Je' ilu un tisen dau tekena'-tekena re ja ne, Mata Tau ja je' nai bete' lua ngan tai lebet. Nta pe dau re bada' un Utara"-Selatan-Timur ngan Barat. Je' un dau ilu tisen Ke' Daya-Kaba'-Kusun-ngan Ke' baie. Un tepo-o, boka le ngening dau de' lata' serita, tepun le cen kena songai pelempam tana' Borneo ji, ida memang lepa un sorat adet dau re bada' e. Cen oban sorat adet ja basa ngan meka pe de' ca tiap jaat kuun songai lempam ja ida ntaun yu-yu rujukan laa.

Cen oban pemuyan mung di, ilu tisen Tepun le, nta oban re bertemadun oban nta tisen nyorat ngan lepubung rekod-rekod/arkib pengudip re. Ilu ana-anak de' naki ne un amat bertuah oban mudip dalem zaman teknologi naki ngan tisen Tuhan. Dalem meka ilu harus un kesedaran keneng udip cen tepun le, mita ngan mutu, kumin oban dau tekena', cerita asat pengudip, adet ngan gaya' pengeman udip le cen sena-a' awang diman.

Dalem udip zaman teknologi ji la-a, bawa' ponan tiga ngan ponan pengemenjam tepat ngan du. Keneng usun tana' ngan planet-planet dalem sistem suria ilu ji, un pe dau laa planet je' lebih bio' cen mata Tau ilu je' naki ne. kenta' ki ake' bada' kise' gaban-gaban je' oban ahli saintis bada' me ilu.

Lepo’ Nyat Tau Atau Bulan Buka Tau Ngan Bulan Pata’

Udip sena-a’ dalau le man adet, buka un ja’ bulen kise’ nuyen, ilu na’ kise’ bali mi’a ne ja. Buka tau pata’ bekading re, ia bung-bung dau du ti tawek ngan ti jatung. Dalau ja, ia kenai kelunan lata’ ke awang ne, bika’ nyat tau. “Na’ ne tau me’, dau re”. Dalau ja, beng nga’i ne du ke lasan bika’ nyat tau.un pe palai dayung mutu neng bali dayung uban iu tau pata’, ngan nyat bali na’ tau re ule’. Kado’ de tai nyangkit ala’ kayu uban re malap ke tusa nta un kayu man re ke pesak buka tau tai pata’ lan. Beng dau lalo-lalo dau tai du mita anak du ne tipo lasan malap ida ke tiyap buka mentem.

Maen ale’ pe kise’ lepo’ le buka bulan pata’ bekading re. Buka kise’ ke tai pata’ ne bulan, ia du ti tawek ne ngan nyikigan jatung. Dalau ja, ia du taga mung ne, penco nai ke lasan. Beng nemame’ ne du mung. “Na’ ne bulan me’, dau du ne.” Un pe dau palai kuma dau, “na’ ne bulan me’, nta un kuko’ me’ mola upa’ o-o, dau re”. Un pe dau de nemame’ pala’ Peselong ngan un pe palai nyat neng bali. Dalau ja un pe palai dayung ke nyat bali da’ uban mekep bulan cuk ia tai pata’ apan re pelua’ e la’a. Dalau ja un pe kise’ liwa du menjai me bali.

What a Joke !

OLD people have problems that you haven't even considered yet!

An 85-year-old man was requested by his doctor for a sperm count as part
of his physical exam. The doctor gave the man a jar and said,
'Take this jar home and bring back a semen sample tomorrow.'

The next day the 85-year-old man reappeared at the doctor's office and
gave him the jar, which was as clean and empty as it was on the previous
day.

The doctor asked what happened and the man explained,
'Well, doc, it's like this - first I tried with my right hand, but
nothing. Then I tried with my left hand, but still nothing. Then I asked
my wife for help. She tried with her right hand, then with her left,
still nothing ... She tried with her mouth, first with the teeth in,
then with her teeth out, still nothing. We even called up Arlene, the
lady next door and she tried too, first with both hands, then an armpit,
and she even tried squeezing' it between her knees, but still nothing.

The doctor was shocked! 'You asked your neighbour?'

The old man replied, 'Yep, none of us could get the jar open.

Coconut Water can prevent H1N1

Former associate professor of ecology at Universiti Malaya has authored
several books on complementary therapy called, 'Ecological Healing
System'.

Dr Palaniappan said his 33 years of research had shown that high
acidity in the body resulted in loss of immunity, thus making people
more susceptible to viral diseases like Influenza A (H1N1).

Hence, to prevent acidity, it was essential to consume alkaline food
and drinks that could neutralise excess acid in the body.

Dr Palaniappan recommends coconut water, which is alkaline, and
therefore could be used as a herbal medicine for the prevention of H1N1.

For example, he said, those who felt feverish and developed a burning
sensation while attending to a call of nature because of extreme
acidity, could neutralise it by drinking coconut water, twice a day,
for three days.

He also recommended orange, lemon and pomelo which, despite containing
citric acid, were very rich in potassium and therefore, would not
disturb the body's immunity.

According to Dr Palaniappan, excessive physical activity like running a
marathon should be avoided as it produced acid due to excessive
metabolic activity.

Similarly, he said, keeping late nights without adequate sleep and
working without proper rest could also increase the body's acidity
which in turn, lowered immunity and made the body vulnerable to viral
attacks.

NGEMADING PESTA KEBANA

Lepa Ramei Kebana 2009 je' lapa re, ake' un dado' ale' pekimet keneng ramei Kebana ilu. Oban yu? Oban kado' palai nta puas hati terutama penglibatan kaum wanita dalem permainan. Ntaun masa ilu nak mida ke main. Meka pe sukaneka nta un masa ke ti e. Pekenaen perkara de' ake' ngimet ja ne.

1. Kumin se' le ke membahagikan masa keramaian ji dalem masa je' boet (3 tau ja) apan mung lapisan umur sokat terlibat dalem aktiviti yang dianjurkan.

2. Kumin se' le ke mewujudkan satu permainan utk kaum wanita apan re un ala' bahagian dalam permainan Kebana je' patut ilu ti.

3. Kumin se' le ke memperkenalkan main asal le apan ne nta tai damo uko' baen kancet,main asim, main Asing, Kidiu, main metung wai, payo' osa ka' songai ngan naen-naen de' ca.

4. Yu tau bolan ngan masa je' tega kata le keti ji.

5. Midan masa kata le ke petira' mung?

Dalem se' penaat e', ake' ngio' memang maen ale' lo'te ke bahagi masa di mung lo'te dalem telu atau pat tau ja. Jadi, dalem pikin e naki, perlu ale' le ke bahagi masa waktu pesta Kebana ji uko' baen meki;

1. Pesta Kebana - 1-3 Jun tiap2 tahun. Permainan je' ilu ti jane Bolasepak Lelaki, Wanita ngan Persembahan Kebudayaan tua'.

2. Ramei Oo Ajau - Bulan Mei tiap2 tahun.
Aktiviti - Petira' Kebana, kaunseling, kemajuan, pendidikan, peluang pekerjaan ngan de' ca,
Permainan- Pertandingan Main Asing, Kidiu, metung wai, payo' ujo, payo' osa ngan main asal de' ca. -

Kebudayaan - Ratu Kebana ngan pertandingan Kancet datun julut, kancet lasan ngan pertandingan ngale'.

Boka tepat un kado' idea ngan cadangan lain boleh ilu kongsi e kaie apan le ngkin perkara ji ke' peringkat Mesyuarat Agung tahunan Kebana je' kenai.

Tega Tawai.

Oyan Oma

Lepa Ilu Ramei oo Ajau ngan ngeramei Kebana tidai re, un tai ne du metip tana'. Samada ia tana' empa',juweh atau bekan. Layan se' udip le dalau ji ja ne ti wai ngan oyan senganan man ngoma.

Ilu Kenyah Badeng ne mudip, uman ma’, lekai ngan kojau. Ma’ ja uban ilu ala’ cen padai ja’ ilu majau cen oma ja’ ilu uyan. Ilu Kenyah Badeng ne atek denga lan dau le cen tepun te uban sanget pegayeng. Senganan tepun le sena-a’ man re ke mita ida uman atek maen lan buka le banding e ngan de ilu pakai na’ki. Aka pe kado’ lo’ te da’ kua’ ngan da’ ilu pakai na’ki uko’ baen asai kayu man re nepeng. Kenta’ ki un bada’ senganan da’ du pakai sena-a’ man re ti gayeng oma re.

Gayeng Senganan Pakai
Lidik Baing, Kelawit
Nepeng Asai Kayu
Miting Baing, Asai Kayu
Nugan Tugan (laki), Keriyen (leto)
Mabau Beluing, Saung, Kelawit’, Kelawak’
Majau Ilang, Ingen, Ingen Atet, Kelawak, Saung.

Pesta BCF Sibu 2009

Pesta Kebudayaan Borneo/ Borneo Cultural Festival (BCF) 2009

Pesta Kebudayaan Borneo jane ca Pesta Budaya je' Majlis Perbandaran anjur singket oman dengan kerjasama kem. Pelancongan dan Kem. Kebudayaan, Kesenian Malaysia.
Oman 2009 ji, tanggal 3-11hb Julai ji du nading ti ka' Dataran Merdeka Sibu.

Dalem pesta ji, mung bangsa ka' Borneo ala' bahagian dalem Pesta ji. Asalkan ilu sokat tai ngan nak persembahan. Un ilu Kenyah Badeng ilu melalui Orang Ulu tua' oban melalui Persatuan Orang Ulu tua' ilu sokat tai keja. Ilu ka' Sibu, ilu ne je' man OUNA ji kaie ngan juko' maen teka' ke' mita eh e' je' ilu ke cuk tai ti persembahan.
Ngan laa, bajet untuk persembahan nta pe kumin kado' ida nak juko' le nta sokat nepai du cen oma' te. Juko' oman ji boka eh e' kelo' nai nak persembahan dalem Malam Kebudayaan Dayak keja oo tega pe mita En. Lade' Kulong ngan ake' lo'te.

Gaban je' ake' pelua' se' ja' kempau ja ja ne BCF oman 2008. Ake' dalau ja re sebagai Liaison Officer tua'/Pegawai pengiring ida de' nai cen Indonesia. Antara tugas e' keja ja ne tai ngkin ida latihan, oman ka' restoran ngan tai ngkin ida melawat seluruh Sibu.
Pala' ilu mung de' un bien nai melawat Sibu oman ji nai ne dalau g oo oban PM pe nai dalau ja oo utk merasmikan BCF 2009 ka' Dataran Sibu.

Peranan Ibubapa Dalam Melahirkan Pelajar Cemerlang.

Kecemerlangan tidak mungkin datang secara bergolek sahaja, ia perlu usaha yang gigih. Usaha pelajar/ibubapa/guru

Jumlah hari persekolahan:
207 hari termasuk cuti am.Pelajar biasa hanya setengah hari di sekolah [103 hari] 159 hari tidak bersekolah.Jumlah hari anak bersama ibubapa lebih daripada dia di sekolah. 159 hari + 103 hari= 262 hari

1.Mendidik anak dengan amalan yang mulia.
Amalkan hidup yang baik; Berbudi bahasa Mengawal diri; Mematuhi peraturan Menghormati orang lain; Sentiasa tekun

2.Menghargai pencapaian anak .
Adakan jamuan, Lawatan, beri dorongan, Kegagalan bukan maksud gagal selama-lamanya. *Tidak sihat menekan anak

3.Menjaga keperluan anak dipelihara
Sudah menjadi tanggungjawab keperluan sekolah – pen,pensil, buku2, buku rujukan, panduan Bekalan harian, Keselamatan, kesihatan

4.Mendengar masa anak berbicara
ttg perkara biasa, peristiwa menarik, prestasi ujian bulanan, penggal, kesukaan, kejayaan, kekecewaan
*Ibubapa harus mendengar, jangan buat keputusan dan kesimpulan dengan cepat

5.Mengetahui pergerakan anak
Kenal teman-teman rapat mereka, Apa biasa mereka lakukan, Dimana mereka biasa jalan *Melepak, jalan-jalan tanpa ada hala tuju, Ke pusat komputer cyber berjam –jam
“anak yang dibiarkan menurut sesuka hatinya akan memalukan kita sebagai ibubapa”
Contoh-layang-layang

Ehsan: P. Yusuf

Kategori: Kaunseling, Keibubapaan, Motivasi, Pelajar

Pemuyan Mita Ja’ Ke Pampin Palan Uman

Pengudip ngelan Adet puun sena-a'. Singket uman te ida mita Laki Malan Uman.
Cen kena ke nyat tana’, ading-ading ida ,mita ca usa ke pampin palan atau ja’ ida na’ Laki Malan Uman. Kelunan ja’ ida mita ke pampin palan, mesti ca kelunan ja’ un bali dayung, tiga adet ngan sukat kise’ mudip. Lepa ja tai re melaki me kelunan ja re. Uyan padung pelaki ne ida. Ke’ padung pelaki ja ne tai re melaki me ia. Un pulo’ usa laki lata’ tai ngkin ia ngelaki ke mudung nyeng ke uma’. Tai re abe’ ke mudung ja te, ia laki ja’ du mile’ ja ala’ ca padau ngan jeng ke belua’ pulo’ usa laki lata’ da re. Un ca usa me ida tai man padau ja ngan e mentung e dayung nyat udip tiga ngan padai tiga ke bali dayung ngan Bungan Malan. Kebaya’ dau tebada’ e ja ne nyat pelaki nai pelua’ ida.
Lepa re ta’en nai pelaki melisu cen ta’ ta’u tai te kabing ja ne nai re ule’. Tai re mung uman ke amin laki malan ja re. Lepa re uman, tai pe laki malan ja re ngan dua usa laki lata’ tai dalau ba’i nyeng ke lepo’ ka. Tai re ngkin baa ja’ ida aung man re makan isit, ki’ing, okeng, pengulong, pelaki ngan tela’o. Un dau tebada’ laki malan , bada’ me pun ngan suwi da’ ida ngelan da, ia ne ja’ pampin palan uman lepo’ uman ja. Ia bada’ pe ia ke ngening ngan baya’ dau mung-mung pengecuk to’ amen da re. Kebaya’ dau isu e, ayen bua’ amen jaet, beng tiga ne neng kelunan.

Penguman Da’ Laki Malan Uman

Laki Malan Uman ja ne laki je’ man adet palan lepo’ le dalem oman ja. Gayeng laki ji ja ne malan me lepo’ tua’ ngan nyat neng naen-naen bali. Nangen le du oyan ca lumpung me ia ngan lepo’ ne nak balun ngan penguman me ia.
Dalau le man adet puun, kado’ naen penguman da’ malan laki uman. Laki nta senteng uman penguman da uban re li’eng kuun e. Penguman da’ Laki Malan Uman nta senteng uman ja ne betelo, sengka, keleb, kabuk, telakai ngan mung kojep ne. Un pe da’ ca la’a da’ laki nta senteng uman. Uko’ baen payau. Buka ca laki ti liwa bolo tapi nta suun, kise’ laki ja nta senteng uman payau ne ja. Ca palan la’a, nta senteng uman payau ngan usa’ ngan padai mading. Buka le ala’ payau ngan usa’ dalau ajau, se’ maen ke pobo ja. Mesti tai nyat ba’a padai puun neng du ading ilu ke uman ngan payau atau usa’ ja. Nta pe ilu senteng pesak ngan uman ja ka’ amin ngan nyeng ke uma’. Co’ le tai pesak ja tai ka’ dipa uma’ te. Ka te lo’te ilu uman e. Selain penguman de’ ilu bada’ da oo re, sokat pe laki Malan Uman da uko’ baen mung naen lia ngan kojau bileng de’ ca.

Sticker Kebana

Kebana telah membuat sticker untuk dijual kepada ahli-ahlinya dan harga adalah seperti berikut;

Sticker A = RM 8.00
Sticker B & C = RM 12.00
Nak buat tempahan call 0198594492 or email raulrens@yahoo.com

Kumin Uban Badeng Pecap Bulan

Udip kelunan lata’ sena-a’, un tisen pe ida pecap bulan ngan uman. Tisen re pecap uman uban re susun ngadan kelunan da’ pampin palan uman singket uman te.De' pampin palan uman ja ne Laki Malan uman. Tapi ilu Badeng nta uban mencam pecap tau cen tading uman pa tai uman ja ko-o(Januari-December). Ngadan uman ida ala’ cen kelunan ja’ pampin palan uman ca uman e.
Ilu Badeng ne nta le uban pecap atau un bulan kua’ ngan Alo’ un bulan Januari abe’ bulan Disember. Beng bulan mading ngan bulan ule’ tua’ le anun le. Uban ilu Badeng ne pecap bulan langit. Buka bulan un ilu ta’en ke langit, ja ne kise’ bulan un. Buka bulan nta un ida ta’en ke langit nga’u, kise’ ja aeng bulan. Tapi ida un mencam pecap bulan singet alem cen kise’ bulan ja’ ilu taen ke langit.
Ca bulan ilu Badeng un kira dua pulo’ tau. Ilu Badeng pecap bulan singket alem. Ca alem ca naen pe ngadan bulan. Meka ne singket alem te baya’ kise’ tai layan bulan ja paliu. Alem tading nai bulan mading lua’, ja ilu na’ bulan Keliga’ ngan belua’ bulan dalau bulan bio’ beliling, ja ne Amet. Tai ko-o bulan la’a alem kebaya’ le ta’en bulan, ja ne Belekuweng ule’ ngadan e. Ka’i bada ngadan-ngadan bulan nga’u kuun le Badeng.
Alem tading-tading nai bulan lua, Keliga’ ngadan e. Ca alem tua’ le Keliga’. Kedua ngan ketelu alem nai bulan lua’, ja du na Belekuweng. Lepa Belekuweng, Teng Keluk ading. Lepa Teng Keluk, Teng Kateng. Teng Keluk ca alem meka pe Teng Kateng. Tapi ka’ aeng Teng Keluk ngan Teng Kateng ja ne Teng Ampan Pengang baen dau re kidi. Teng Ampan Pengang nading cen lepa du uman belua’ tau. Tau Teng Keluk ngan abe’ pa tai silep. Lepa Teng Kateng, ja ne Batek Betelo. Lepa uman belua’ tau tego’ bulan Batek Betelo, nta senteng nedeng amin baen dau re. Buka un da’ nedeng amin re dalau ja, tutung amin da’ ida uyan da baen dau re. Tau ja beng pa belua’ tau le du senteng pegayeng amin. Selikut Teng dau ngadan ja baen dau re.
Lepa Batek Betelo, Batek Salap I’ut. Lepa Batek Salap I’ut, ja pe Batek Salap Bio’ la’a. Ca alem pe ja. Lo-ong Payang I’ut lepa Batek Salap Bio’. Neng nempam Lo-ong Payang I’ut , Lo-ong Payang Bio’. Lepa Lo-ong Payang Bio’ ja ne Manuk. Manuk je ne pengejaet bulan. Nta senteng mola tego’ Manuk. Dau re bada’ e, buka le uban mola peti dalau bulan Manuk, labo’ ta’ ne olo peti ja baen dau re. Bua’ da’ ilu mola la’a un tai ngunung. Meka pe pola-pola ngan kojau da’ ca. Lepa Manuk, Tengesa’ Sek. Tengesa’ Sek ji pe dau ca bulan jaet. Nta pe tiga mola dalau ja. Beng du ngelau ne dau pola da’ ilu mola tau ja baen dau re. Buka du nta ngelau, cen pe dau tai ngesiat pola da. kena le ke tai ala’ pola da’ uban ilu mola tau ja baen dau re, ketasa’ ke uban tai du ala’ e ta’ tena ilu atau tai cen uman e ilu.
Amet lepa Tengasa’ Sek. Amet ja ne belua’ bulan. Bio’ ale’ kise’ bulan Amet. Dema idang dalau Amet, un dema ale’. Neng nempam ja la’a, Manuk. Lepa Manuk, Lo-ong Payang Bio’. Dalau Lo-ong Payang Bio’, tiga ale’ mola Opa’. Tiga ale’ dau sin opa’ da’ ilu mola dalau Lo-ong Payang. Lo-ong Payang I’ut lepa ja la’a. Lepa Lo-ong Payang I’ut, ja ne Batek Salap Bio’. Batek Salap I’ut lepa ja la’a. Lepa Batek Salap I’ut, ja Teng Kateng. Lepa Teng Kateng, Teng Keluk. Iut ne bulan keja. Kebaya’ le ta’en bulan, ja ne Belekuweng. Tai bulan ule’ ne ja baen dau re.
Ke ngetisen lan’ kumin uban Badeng ne pecap ngan uyan ngadan bulan, meki uban e. Ngadan bulan, ida ala’ cin kise’ layan bulan ja neng penaet re. Ida naet layan bulan ja uko’ kise’ ca belekuweng re, ja ne ida na’ bulan ja Belekuweng. Dalau bulan uko’ kise’ Lo-ong Payang re ida naet, ja pe ida na’ ngadan bulan ja Lo-ong Payang. Meka-meka ne ida na’ ngadan me bulan ja.

Layan Buka Du Matai

Ji se' Lungun kelonan Paren Matai.

Buka un ca tai mecin usun tana’ ji, metit tawek du bada’ me ilu lepo’. Cenaen pe dau tuyau tawek bika’ matai. Un sangkit ngan pejo dau petit tawek bika’ matai. Buka kelunan paren ne ja’ uban matai, majan le du ti tawek un abe’ telu liwai ketesak. Buka kelunan panyen nuat le. Buka du matai dalau oma ngan ke tempat kuko’ tawek nta un, bika’ man pa’ du bada’. Lepa ti tawek bada’ ia matai, numpak pe du tai bika’ la’a. Ngelayan e da’ manai du cuk tai bika’. Tai bika’ du ke oma ngan tipo lumpung ketu. Mesti tai bika’ tipo du mung. Buka kelunan ja tai mecin nga’u, dalau ja ne du cuk kelunan tai bika’ du ke lumpung oma. Mung penyada kelunan ja’ matai ja du tai bika’. Buka re tai bika’, tawek ida ngkin. Bika’ man pa’ tua’ pe ida ta’ palai. Dalau tai du bika’ ne da’ manai bada’ kise’ peniga re.
Dalau tai kelunan ja tepa atau mu’o laset, dalau ja tading du nangeh. Un pe da’ labo mi’a ia tai mecin usun tana’. Un pe palai ke tai muweng buka re uban mawa’ ale’ kelunan ja’ tai matai ja. Pemuyan ja terjadi buka leto atau anak re da’ ida lesau ale’ tai matai. Cen tading tai re matai ne du nidau. Leto mukun ngan kelunan lata’ nai teliling patai kelunan ja nai nidau ia. Mung da’ ngan e amin ngan senganak kelunan ja’ matai ja nai nidau ia. Dalau du nidau, kadang-kadang pe un kelunan da’ tai dancun. Dalau re tai dancun, un dau bali tepun le tai ngkin ida ke Lepo’ bali matai te baen dau re. Buka re majan ale’ tai dancun, du nepai ida ule’ man ca keleput. Cen keleput ja du pisu nepai berua re ule’.
Nai du nuyen kelunan matai ja, ia du cuk leto meca’ ne. Palai da’ manai du cuk tai ala’ padai ke lepubung oma. Ida meca’ uban du ke mana makan kelunan de nai mengau patai. Mung keri’it leto lepo’ nai meca’. Un pe palai mana. Tai pe palai leto ala’ kojau. Palai laki tai nejala’. Dalau ja un pe du ngontat. Uyan ontat ja pe du patu. Pemung mana bio’ du buka un da’ tai matai. Ja kise’ le ti nyae’ ngan kelunan ja’ tai matai baen dau re.
Dalau ja laki tai uyan lungun me kelunan ja’ matai ja. Buka kelunan panyen, baen-baen kayu du uyan. Buka kelunan paren, kayu salet te du uyan ngan kayu maing da’ ca. Uyan papan ngan ala’ impa liang. Bekading re, mesti uyan lepau liang me kelunan matai.
Buka kelunan da’ sukat kise’ mudip ngan da’ man ilu lepo’, majan le du muko’ ngan patai re ke uma’. Un pe palai tai abe’ aya tau. Buka lepo’ kado’, kadang-kadang beng ca tau tua’ le. Buka da’ senganak nta un, ja le du pekena ida nai ule’ pa abe’ dua atau telu tau.
Kena du ke na’ ia ke lungun, ja du uman. Dalau ja ne du patu i’uk ma’ ngan lekai. Kena du ke uman, ida cuk du tai pia’ tipo lepo’ nai nuyen uman ke anun ja’ matai ja. Mung lepo’ ne ida makan dalau ja. Uban ja ne kise’ lepo’ ke ngebaya’ pemung uman ngna ti nyae’ ke kelunan ja’ tai matai ja baen dau re. Un dau tai re pia’, “Un da’ ti kepang, kua’ tai kelimpun kaba’ atau ke daya, dau re.” Dalau du uman, na’ pe ida penguman me kelunan ja’ matai ja.
Dalau du masek kelunan matai ja dalem lungun, metit tawek du pa tai du lepa napek lungun e. Tai du tekalang ngkin lungun e mecin uma’, metit tawek pe du la’a.
Mung galen kelunan matai ja du na’ me ia. Un uleng, baing ino’ ngan mung pekian e du na’ pemung nagan e dalem lungun. Buka kelunan paren, du ngalung liang re. Uyan odo’ ngan temengang du ke liang re.
Un palai bekading re, dalau tai du nekalang lungun ja’ matai ja, ke mpau lungun ja te ca adung nidau kelunan matai ja. Ji tenuyan buka ca me dua re peto matai. Dalau du man adet esit, patai kelunan du mejung ke mpau te ida. Nai le masuk adet Bungan, ja ne ilu nanem kelunan matai.
Lepa tai du pet de matai, nta ne ilu lepo’ senteng bangen-bangen kise’. Nta senteng belian kuko’ da’ anun kelunan ja’ matai ja pa tai re lepa ngelomo. Nta pe ilu senteng kanjet. Un mung da’ anun kelunan ja’ matai ja re, mung re ngelomo ja’ matai ja. Uyan sapai belaso’ ne ida. Ala batu pola’ ngasa’ ala’ telang e man re ngela’a sapai re. Menana’ kise’ sapai re, ta’a, ngan tapung re kuun batu pola’ ja. Ja kise’ terana’ re ngelomo. Tai du tisen nai taen Alo’, semek ne du ala’ man du ngela’a sapai lomo.
Kelunan da’ matai nganak udip sena-a, nta senteng pajan ida kuma’. To’ ketai ca matai buka e matai nganak mesti tai pet dalau ja tua’ ne. Takut ale’ du da’ matai nganak udip sena-a. Dalau tai ca matai nganak, ia du mung tai kelap ne ngan malet pamen. Beng laki leto ja’ matai nganak ja tua’ le senteng tai pet ia. Nta du da’ ca senteng tai mepo ia. Nta pe senteng uyan lungun me da’ matai nganak. Beng mino man pat tua’ le du neng kelunan da’ matai nganak. Palai laki da’ supe’ nyu’un leto re, ida mi’it dau ngkin ida ka’ liang.
Serengan tai patai kelunan ja’ matai nganak ja tepet ka’ uma’, ia tegun tai du kamin ne ngan malet pamen. Tai laket ka’ usun tilut ngan ngkin lonang kayu singket usa. Lonang kayu da ida pet cen usun tilut te ka’ useh. Buka du tai pet kelunan da’ matai nganak,bali kakak dau nai masat ngalang uma’. Juko’ du tai kelap cen useh ngan tai pet lonang kayu cen usun tilut. Un bali kakak da, lonang kayu da dau ida salau nyait. Nta ne ida nai ngesiat ilu kelunan. Cen bulan pet tading du pet lonang kayu cen usun tilut te. Lonang kayu da’ du pet cen usun tilut da la’a, nta senteng man atau petin neng idi. Ala’ kayu le man netuk-netuk ngan muwit e tai pet lonang kayu da re. Ka’ sungai te tai du pet lonang kayu da.
Kado’ naen kise’ palan du dalem lepo’ lepa kelunan matai nganak ke sau li’eng neng ilu lepo’. Ading-ading tai nyaga’ du. Lepa ja tai du nyat udip sau li’eng. Li’eng lepo’ kuun da’ matai nganak. Kena re uyan udip, mamat pe lepo’ ading. Mung laki tai nto’ mempam tai nyat sio. Padau singket usa te laki man re tai nyat sio. Mung leto da’ nemale’ dalem lepo’ la’a tai ngkin sung mempam. Nai leto ule’ ngkin sung sungai re ka’ ulu can, ia re masut sung ja ne. Mesti sung sungai ja betak ngan pe’ kuun re.

Matai Tonan
Kelunan da’ matai tonan ngan mung da’ matai daa’, nta senteng pajan ida kuma’. Tau re matai mesti tai pet ida tau ja tua’ ne. Nta pe senteng uyan lungun me kelunan da. beng mi’uk tua’ le. Nta tiga uyan lungun me kelunan da’ matai jaet ia re numpak nai ala’ ngan la’a. Lepau liang me da’ matai jaet la’a bang nyelayo’ le du uyan me ida.

Bali Le Kelunan

Dalau Badeng man adet Apau Lagan ngan Bungan, ida ngelan sengket usa kelunan un (4) pat naen bali pemung ngan e ngan berua e lo’te. Dau kelunan lata’ bada’, ca usa kelunan un telu naen bali utung. Ading-ading kelunan un Bali Utung. Bali utung ia ne bali ja’ mipa ilu kelunan dalau nai le lua’ kusun tana’ ji. Dalau nai ca kelunan lua’ kusun tana’ ji dalau du un ia, un pe ca bali nai utung ia. Bali ja’ nai utung ia ja ne bali utung kelunan ja. Bali utung kelunan ja ne jaga’ ia mudip kusun tana’ ji. Dalau du petakau anak, ja du pesun bali utung.
Kedua bali utung le kelunan ne, ja ne Bali Utung Tugan. Udip sena-a’, dalau tading tai du ngkin anak bala atau anak dumit ka’ oma dalau tugan, du malan anak. Uyan tip anak du dalau oma. Tip anak ja ca palan bio’ ale’. Malan ngan na’ liwa re bada’ anak ja un nading nai ta’en oma. Ja pe ida pesun bali utung tugan anak ja. Bali utung tugan ne jaga’ anak ja midan tai pegayeng mita ia uman buka e nai bio’.
Bali utung kelunan ja’ ketelu ia ne Bali Utung Akang. Bali utung akang du pesun dalau du suun. Dalau suun, ja ne ida nyelong ala’ bali akang. Bali akang ja ja’ ngkin ida makang pepatai ngan makang menting penyakit.
Ca naen bali le kelunan ne, ja ne Bali Aa. Bali Aa ne bali lemuto un ngan ilu kelunan. Dalau le kelunan ne mudip, nta bali a’a kumin kise’ lua’ neng ilu. Buka le matai, bali a’a le kelunan ji ne ja’ tai ngesiat du. Bali a’a le kelunan ja du na’ jaka kelunan matai. Bali a’a tai baya’ usa le ka’ pulung buka le tai matai. Tuman kelunan tai nakut pulung atau liang kelunan matai uban bali a’a da’ matai da poto ngesiat du ka.
Dalem adet puun Badeng, ida ngelan kelunan un berua. Berua le kelunan ja’ ngkin ilu mudip ngan tisen. Baya’ dau kelunan lata’ bada’, buka berua le pesau neng ilu kelunan, nta ne ilu tisen iu-iu la’a. Usa le tetap mudip tapi nta ne un kise’ kimet le. Kelunan da’ pesau berua baen dau re, uko’ baen kise’ kelunan da’ buling ngan mabuk re. Buka berua majan nta un neng usa ca kelunan, penco matai ne kelunan ja. Buka ca kelunan matai, berua e tai ule’ ka’ Alo Malau. Alo Malau ia ne tana’ kuko’ tai berua kelunan da’ matai atau sorga baen dau Alo’ kidi. Dalau le mudip, dalem usa le berua le kelunan ne.
Dalau le kelunan mudip, Bali utung le ka’ Apau Bete’ ngan bali utung tugan ka’ Apau Lagan Uma’ Belua’. Tai le kelunan ne matai, Bali Utung le tai ke’ Apau Jelingking ngan Bali Utung Tugan le tai ka’ Apau Lagan Sada. Bali Aa le tai ka’ Pulung. Un Laja bali Aa ka’ uma’ Maut dalau unut pidang loyan ka’ liang atau pulung ia ne, Jok Ale’ Buling Lingan ngan Temejana Abun Ujan.

Kentau Tai Le Kelunan Ne Matai (Adet Bungan)

Dalau le kelunan ne ken buka le pareng sakit, un dau berua le, “iu ne nyatan-nyatan e’ ke ngan sakit ji pe tain? Ngkeh pe we’ me’ re nai ala’ ake’ matai ne pe? Iu ne melak teka’ e’ ngimet ne. Ngkeh pe’ uban ketai magat.” Un ca bali ja’ lemuto ngan le kusun tana’ ji, Olau Langau ngadan e. Dalau ca le telinga Olau Langau ngening dau le kelo’ ke matai:
Tai madang re Olau Langau patap adang temengang lian,
Meliling kenta’ aing langit anjan,
Baya’ adang lapa lalau balan,
Pala’ oko tepun solo luan,
Ke Alo Malau Loyan.

Ketai Olau Langau redo abe’ ke oko le ke Alo Malau, ja dau e bada’:

Na’ pe’ nai lingai sinan de’ oko tepun solo luan,
Nta ne melai tengayet uyan dau anak tenak inan jidai,
Beng nemame’ nyat sae’ dalem inan-nen,
Kelo’ ke nai neh meto’ sun tawai,
Nai matai pala’ li’an,
Iu ne melak tolak li’an teka’ e’
Ngi’in sakit magang inan ji tain?
Ngkeh pe we’ me’ nelan uyan
Nai ala’ ake’ matai pala’li’an,
Dau Olau Langau bada’ me tepun oko le.

Nta lepe un nawai lingai sinan bane’ baco’,
Dalau tading belawing otai bo’an,
Dalau tiga kukup sua dalem inan,
Kumin tele mpau uyan,
Usun matai pala’ li’an tain? dau oko le.

Buka meka dau oko de’,
Nta ne melai semamet dau e nepai sae’ dalem inan ne,
Koda’ ne ida mase’ ake’ lesau si’an.
Meka dau e, dau Olau Langau.

Buka meka dau e de’ tiga nem do tai ngkin,
Telang kelope’ lopan,
Telang kelope’ ngesen sae’dalem inan,
Uban telang bali keli’en uyan.
Ja bali tepun le na’ telang peli’en
Ja me Olau Langau redo.
Cuk redo nai ngkin e me kelunan ja’ sakit ja.

Nai Olau Langau redo madang nai pala’ lepo’ kelunan ja’ sakit ja. Dalau nai redo nyeng ke uma’, ja redo tego’ oyat puun can.


Oyat natat can ja bane,
Uyan akang uyan nuang koleh layan,
Nta e’ kelo’ luto’ tusan le,
Ikem do ketai pukat uma’ ji nuka’ nepan,
Dalau maeng bala le ji kukup sua baling isan,
Du nangen ngebaen malan uyan nting dingan,
Nta e’ dayo le ikem do ketai.
Oi, oyat malai lo’ to’ jaga’ sakai bawai uyan,
Penco tai redo lapa. Tai redo nyeng ke can,

Oi urip no’ can jangin uyan,
Ia me’ do ketai pokat bawai uma’ luan,
Dau redo mutu neng can.

Nta e’ kelo’ luto’ tosan le’
Ake’ mega’ em do kusun tana’ data nengkan.
Buka em do ketai pokat tawai uma’ luan.
Dau can jangin uyan neng redo.

Ano’ meka dau can,
Nekada’o’ naet kaba’ sungai kanan ading,
Naet kita abun bala’ kuko’ lenja tau dentan.
Ja kita sebali balan me’.
Dau redo neng can jangin uyan.

Dalau tenga’ se’ can ke naet kaba’,
Na, ia tepecau uko’ mecin mengau daya kenan re redo.
Penco abe’ ne redo ka’ uma’.
Oi, ngekaeng buang angkan le dau pamen kalong petempan,
Pamen kalong pajat tempan.

Ano’ meka dau long liwai lawan,
Long liwai tepai tuman,
Nyeloman pesik ngetisan no’, dau redo.
Ia sik dau pamen nyeluman pesik ne.
Bek ke tai redo kamin.
Oi, adi maeh lo’ uko’ je-eh long liwan re? dau redo.

Oi, sakit ji malang ule’........
Un majo’bali lano’ soran,
Beng keta tara dian ne teke’ dau berua le.

Buka meka dau o’, ia me’ do ngkin telang sio keriman,
Telang sio ji anun oko Bungan Malan,
Anun Jalong Peselong udip ngeriman.
Ilu nto’ no’uko’............
Uban bali dayung uyan ji,
Bali dayung lepo’ ka’ Long wing Toran te.

Nta e’uba’le dau berua le. Uban le kawa’ ke tisen.

Ano’ nyepati kelayi tira’ oran me’ do,
Se’me’ do mase’ iko’ lesau si’an le ji.
Ilu nto’ no’ man telang po’ tepun wing toran,
Tecu magat lo’ nyi’an belat utun langan,
Bete’ tiga lo’ kenai dema tau dentan.
Dau redo neng berua le.

Buka meka dau em do, kengkeh em ke nto’ ake’?
Olau Langau ala’ ilu ngkin ilu kamin sung.
Tai ka’ belua’tengkan la’a telit ca awang aso’.
Un dau tebada’ Olau Langau kena e nto’ ilu:

Ia se’ke nto’ telang lepo’ leso’ kinan,
Telang sio keriman,
Necu magat nyi’an belat utun langan.
Telang peli’en, ujan peli’en ngesen laset usan ji,
Necu nta neh nawai kenai nenyai nenyo’ uman.
Ngimet we’ bulan uyan, dau re.

Tajin selin em do, ai meka dau em do, dau berua le.
Oi, dau le daru peja kulu dalau udu pidang lodan.
Ia pe taket ja’ ilu pet ngalang janan bano’,
Ca’ peh pebeh pejelaan bano’.
Akin ne tira’ ja’ ilu nyain ala’ nyeloman, dau redo.

Lepa ja, Olau Langau redo nto’ berua le. Lepa redo nto’ berua le, tai redo ule’ ne la’a pala’ bali tepun le te.
Lepa ne me’ do nto’ ia man telang oko usun sinan,
Nto’telang peli’en ujan,
Peli’en ngesen laset osan ke’ ia.

Meka dau ketai Olau Langau redo bada’ me bali tepun le. “Buka lepa ne dau em do nto’ ia, tiga pe ilu tai naet ia.” Dau bali tepun le. Ja kenai bali tepun le ke naet ilu. Ading-ading amen re kena nai abe’ ke uma’, dau re nepai esit:

Oi urip no’ esit ketisan,
Esit maping belekating nta’ dian.
Buka patek baen dau Bungan,
Baen Jalong Peselong udip dipan de’,
Nai no’ esit ketisan,
Esit maping muwit muwai janan.
Iko’ muwit te ading tabit koleh layan.
Dau bali tepun le nepai esit.

Nta majan le bane ia mpeng dau kenai esit madang ne kuko’ ida. Tenecuk uban kuun Bungan ne ji, kuun oko Bungan Malan. Dau bali tepun le. Nta pe ilu atek ngelan dau esit ne. Mengin pelaki la’a. Dau bali tepun le:

Nai no’ pelaki malai mengin tepai tepayan,
Buka atek baen dau Bungan,
Lema’ ne bulan nting dingan,
Nting dingan uban bali dayung uyan,
Un kenai mecin matai pala’ lo’an mu?
Anak tenak inan jidai?
Juko’nai no’ laki malai pengin tepai tepayan,

Na, atung kirit le ke i’ut ketumput Malau Loyan te bane.
Otong kalai le pelaki nai pengin tepai tepayan,
Lisu liba’ kenta’ sawa’ malun luan.

Na, uban atek baen Bungan lo’ te ji, oko le Bungan Malan. Dau bali tepun le te:

Beng se’ pesuntung leng saung sang usan ne.
Ngelenyo le ne julut mato,
Abe’ ne mung du ka’ long janan.

Kua’ dau tai re ke alut. Un dau alut re, meput peseripa. Alut meput bulan. Dalau nai re nyeng ke uma’, co’ lepe alut ke’ sada ba’i, beka’ tepecau Jalong I’ut Lokan ne puut kusun tana’ kenai re abe’ ke lepo’. Ia do pejaka’ jangin belawan e ne. To’ dau ketai e abe’ ke lepo’, ia dau e mecuk jangin belawan e cen nta’ lagan ne. To’ do nyintek laset le man jangin belawan ja, ia kao dau tidau du ne ke amin te. Dalau dau Jalong I’ut Lokan ngembo laset e, ja se’ pecuk se’ laset kelunan ja’ sakit ja. Dalau ja juko’ le koma, oi ia lepe se’ laset e. Ngina’ e numpak nyintek la’a, ja ne tai patai kelunan ja.

Kumin, tai ne ilu odai angai bareng soran,
Malap pe ilu berua dalem daka uma’ luan,
Tai pana pe ladang baa luten katan.
Dau bali metai neng berua ja’ matai ja.
Bosek ne ilu ke tai ule’, dau re.

Oi! Nta e’ ke nai ading,
Ke tai meno’ pe’ ading lano’ soran,
Da’ lata’ muko’ kuma’ mading melan,
Meno’ mung meno’ mungan le’,
Nyat kelim pe’ balun baen,
Ke ayun lepubung padai sian.

Buka meka dau o’, leh ne baen kenai o’ o-o. Dau bali matai neng berua ja’ matai ja. Ia lenyo ketai bali matai ule’ ne. Lapa ja ne ketai berua kelunan ja’ matai ja tai meno’ kelunan de mengau luan e ke uma’ te.

Iu ne un no’ ketai tain anak, tai matai pala’ lo’an,
Ame’ pe ading mecin janan baen le.
Un pe ilu tisen lingen sinan mu?
Kise’ ke tai ne ji, tai matai pala’lo’an.

Tai e ka’ lepubung te.
Oi de’ urip no’ ayun put buding,
Neliling kenta’ taing bena nuyan,
Kenta’ layung lepubung pasi si’an.’
Un ayun balun baen mu?
Ia ketai e’ matai pala’ lo’an de’,
Un te unyun balun baen mu?

Nta pe’ tisen lingen sinan pe.
Salau e’ ngeratu pe ji mekat abu atang kanan,
Kenta’ lepubung padai si’an.
Mutu ke bali siap nasi naa noyan te la’a.
Tai e pokat lepubung.

Dau bali siap neng ia,
Oi adi uban ketai no’ mecun matai pala’ lo’an,
Eh e’ ne ke nyeripa pi’it liwa ajau layan ne o-o’ tain?
Pi’it liwa alang njai ujo’ talan.
Tisen o’ bali Olo Matan mu?
Iko’ bali kalong berua maen.
Dau bali siap neng berua le,

Ia pe keri’ut le ke’ ingen i’ut baen sangan.
Dau berua le neng bali siap.

Oi dejat-dejat ke neh dia’ kenta’ pat masen bekan,
Eh e’ ne ame’ ke ninyo’ ke uman’ ne o-o.
Adi uban ketai no’ mecin matai pala’ lo’an. (tiset)

Un kukung dempau tilung njau lutung pulut toman,
Eh-e’ ne ame’ke ngelanga’,
Ngelanga’ ntuk kepa’ ngeleba’an. (belabau)

Naet kelip ne se’aeip cen lagan,
Eh e’ ne ke nemek nituk man ne o-o tain? (atip kayu)

Naet keno lese’ a’o cen buan,
Eh e’ ne ke nemek nituk man ne o-o tain?
Adi uban ketai no’ mecin matai pala’ lo’an. (ao mak)

Lepa ja ne tai berua le mecin uma’. Nta neh tisen janan tai bali matai. Tai e masat keri’ut re, ia udu kerapet ke sada janan.

Oi, urip no’ mpang udu ti’ang,
Mudip kaeng batang uma’ luan de’,
Mudip kaeng tecek tubang peti isang de’,
Un no’ tisen lingen sinan mu?
Long janan pampung ngetuman,
Anun bali matai metan?
Ia ne’ tapa kaeng bada ping janan.

Oi, nta pe’ tisen lingen sinan,
Salau e’ ngerapet pe ke joma abet tebung malan,
Anun de manai Sigau Belawan,
De manai Sigau ngadep nganjau Asong Jelau dalem lodan,
Nganjau Asong Jelau ke long sungai kanan kulu.
Melo kado’ pe me’ pempun peko’ pekenaen.
Dau udu kerapet neng ia.

Tai e lapa tego’ Dayang Dayu.
Oi, urip no’ udu Dayang Dayu mudip ngadu ngata ngawan,
Un no’ tesen lingen sinan mu?
Janan bali matai matan,
Ia ne ida napa ake’ ke aeng bada janan,
Iu pe ayet re nyekiyat petat loman,
Nai ala’ ake’ ngan.

Nta pe’ tisen lingen sinan pe,
Ayo’ e’ mudip pe ji kenta’ jetip mudung toyang.
Dau udu Dayang Dayu mipa ia.

Tai e abe’ ke tuun, ja e tego’ Lidung Bule’
Oi, urip no’ Asong Bule’ Lidung
Matung ke long sungai kanan,
Un no’ tesen lingen sinan mu?
Tisen long janan pempung ngetuman anun bali matai metan?

Nta pe’ tisen lingen sinan pe,
Dalau e’ pita ake’ uman pe ji.
Kelo kado’ pe me’pempun peko’ pekenaen,
Tipo alo sungai kanan.
Dau Asong Bule’ Lidung mipa ia.

Tai e lapa ka ngan tego’ Oyong Semagong.
Oi, urip no’ Oyang Semagong nyatong toran,
Nyatong ekeh pebakeh ke sungai kanan,
Un no’ tisen lingen sinan mu?
Long janan pampung ngetuman anun bali matai metan.

Nta e’ tisen pe lingen sinan.
Lo kado’ pe me’ pempun pako’ pekenaen.
Meka dau Oyong Semagong mipa ia.

Lapa e ka, ngan tego’ Olau Belekotau.
Oi, urip no’ Olau Belekotau
Ngedung dempau bela’u sungai kanan.
Un no’ tisen lingen sinan mu?
Long janan pampung ngetuman anun bali matai matan mu?

Nta pe’ tisen lingen sinan pe,
Dalau e’ ke na’ we’ me’ beli ca pe’ lamut pute’,
Ke nyat unte’ ke usun jakan.
Dalau uban e ke na’ we’da pe ja,
Beli ca ala’ lamut jakan.
Kelo’ ne’ nobang kabut kodang kalong peng ujo’ tawan.

Nta pe’ tisen lingen sinan pe,
Kelo kado’ pe me’ pempun peko’ pekenaen.
Dau Olau Belekotau mipa ja.

Tai e lapa Olau Belekotau ngan tego’ Temusun Ntang Baun.

Oi, urip no’ Temusun Ntang Baun,
Ngeri’it meca’ kusun pasa’ ajan,
Meca’ kusun pasa’ matung kaba’ nyeluman de’.
Un no’ tisen lingen sinan mu?
Long janan pampung nyeluman anun bali matai metan.

Nta pe’ tisen lingen sinan pe,
Nai no’ pejaka’ uma’ bangun luan me’ ading.
Uman ngan me’ ki no’ belua’ tau.
Dau Temusun neng ia.
Un ca lu Temusun ngkang ke useh.
Dalau e mutu iu ja’ uban Temusun uyan lu ja?
Un dau Temusun mipa ia,
Oi, uban sepi ji oong bali ngeta’ uman,
Uban ponga’ ca oong baya’ dalem loran le ja.

Lepa uman, penco tai e masat la’a.
Oi, nangeh ngebatu le ne obo baing,
Dempau ning sungai kanan.
Ia ne ketai kalong malai njang janan,
Malai kenta’ tibai beran lawai belawan,
Uban bali dayung uyan,
Adi uban ketai no’ matai pala’ lo’an dau ja neng ia.

Meka pe tung kao’.
Nyain luo’ le tung kao’ dempau liyo’ lidik janan,
Mada ketai kalong malai njang janan,
Tai matai pala’ lo’an.

Tai e ke aba’ tego’ ngan Janterung.
Ja e mutu long janan neng Janterung.
Oi, urip no’ Janterung,
Payu’ kutung keneng long janan pampung nyeluman.
Un no’ tisen lingen sinan mu?
Long janan pampung nyeluman anun bali matai metan?

Oi, iu lingu do’ talu janan,
Long janan Pampung nyeluman anun bali matai metan.
Uko’ batang utun langan re,
Alut niit kusun ait bena loran.
Kuko’ ngalai jaka’ besai belawan.
Alut adang ngang lian,
Alut meput bulan peseripa,
Un ca lepusung kusun long janan Pampung nyeluman.
Bua’ liba’ ja sukat ala’ cen tana’ data nengkan.

Tai e pukat telit dau Janterung bada’ me ia.
Oi ia ca janan,
Janan bio’ja bane nada lepo’ mung mungan.
Janan dema tenada singket bulan.
Konya naet kusun,
Oi, ia ca bali leso’ ulu melapa’ janan.
Dalau e cuk bali ja pawang ia, nta bali ja uba.
Beng cuk ia tai cen nta’ japak e tua’ leh.
Un dau e mipa ia,
Nta e’ kelo’ luto’ lisan,
Ake’meta batang pa’a jelau lian o’.
Tai ne idi dau bali ja neng ia.

Buka kelunan makang, ida ke meta dau pa’a bali ja. Ja le bali pawang ida. Buka kelunan takut, beng dayo le ida ke tai nyuluk cen nta’ japak bali ja. Buka un da’ tai nyuluk cen nta’japak bali ja, kise’e matai ja ne ja. Tai e lapa bali ja, ja tai e baya’ ca janan bio’ ja’atek selawan lan. Tai e abe’ ke ca iyang. Un ke bakeh iyang ja, beng tarit ne da tipo kidi. Tai e masat ngalang janan ja, kado’ ale’ dau iyang ia tai lapa.

Tai e ke lempet iyang ja, sada te usun ia ca tele’. Moang ngan sana teka’ e bana. Beng telen-telen batang ne dau ke daya tele’ ja.

Oi kelo’ ne’ ke nto’ mue’ osa iyung inan e’,
Mo’ang pe’ uban sio’ ladang tau dentan............

Oi, nta o’ ke nto ke’ ji,
Anun dulu pe ji,
Dulu dia’ matai necu tonan, dau ca bada’ me ia ka.

Tai e lapa ngan tego’ca tele’ la’a.
Beng pesung toba ne dau kuko’ tele’ ja.
Un teka’ kimet e, kelo’ ke nto’ ke tele’ ja.
Oi, nta o’ ke nto’ ke tele’ ji.
Anun da’ menempa pe ji,
Uman toba kelelingan.
Anun da’ muweng penteng i’a majan.
Nta o’ senteng ke nto’ ke tele’ ji.
Dau ca pe neng ia ka.

Tai e lapa keriut re, tego’pe ca tele’ la’a. Kelo’ pe teka’ e ke nto’ ke tele’ ja la’a. Un pe dau ca payen ia ke nto’ ka, ja’ kuma dau:

Oi nta o’ ke nto’ ke ji,
Anun da’ matai kelupa pe ji,
Ka’ batang lanya jelau lian,
Kelumbing ka’ batang aing bena’ noyan.
Ja uban tele’ anun kelunan da’ matai pepatai.

Tai e penco asat keriut re, tego’ pe ca tele’ la’a. Beng dau keji-keji du ne ke daya tele’ ja te. Ka’i ne’ ke nto’ o-o dau e.
Oi, nta o’ senteng ke nto’ ke ji,
Anun du da’ ngeji pe ji,
Mengin bali ala’ ngan,
Uban ngelau uko’ lanjau ngeta’ uman.
Ja uban tele’ anun kelunan da’ matai pesantet(sumpah).

Tai e mejo asat e ngan tego’ pe ca tele’ la’a. Nto’ ne’ ke tele’ ji odai, dau e.

Oi, nta o’ senteng ke nto’ ke ji,
Anun Long Tebuk Ujan ji,
Long Tebuk toya atuk petempan.
Ja uban tele’ anun kelunan da’ matai menyet.

Tai e masat lapa ka, tego’pe ca tele’ la’a. Tele’ pak nyanting le dau ja. Kelo’ pe teka’ e ke nto’ ke’ tele’ ja.
Oi, nta o’ ke nto’ ke ji,
Anun da’ matai tubang pe ji,
Beran nyagang nyaka’ da’an,
Luan bali dayung uyan ji.
Meka dau isu ca payen ia ke nto’ ke tele’ ja.
Ja uban tele’ anun kelunan da’ un bali dayung buka re tai matai.

Tai e lapa ja keriut re, tego’ pe ca tele’ la’a. Ca tele’ pak utai. Ke tele’ pak utai ja ne dau du cuk ia nto’. Tele’ pak utai anun kelunan da’ matai sakit ngelayan. Lepa e nto’, tai e mejo asat e pe la’a baya’ janan bio’ ja. Tai e pukat, beng dau tuyau jonan ne ia ngening ta’ aweh janan ka’ lempet ca sawa’.

Beng tuyau ne, jonan adau tiling dawan,
Anun laki Teme Layo’ Togan,
Lemalo’ pekebuling le ne laki pali mecun jonan,
Beng jong ja’ ne tajen mesa’ tului uyan,
Kanjet laga’ pesekinta’ kempau jonan,
Sekinta’ tuyau jonan adau kiong dayan,
Ka’ lempet sawa’ tobet meput bulan.

Un laki Teme Layo’ Togan ne, beng nyadu kanjet neh pekebuling togan le, ngening dau toyau du mecun jonan. Co’ le du mecun jonan cen ia ka.

Adi uban keto’ ne ji, tai matai pala’ loan.
Napi no’ ading. Ngeline’ no’ ngan me’ ki penteng jengan.
Ia le ke ninyo’ nenyau uman ading.
Dau bali akang neng ia.
Ja tai e ngeline’ uman ngan bali akang.
Naet bana beng mabun ne terega tebun,
Beng selayo’ selawan ne kise’ puk ino’ petempan,
Puk wing tejatan,
Puk iko temengang lian,
Pejung ju’it le bulu kapit temengang lian.
Kirip naung ki’ut oong koyat osan,
Ta’a kilep iyep podep ka’ puun laran.
Uko’ serang lalang uyan,
Kita lipak nyambui loyak ngalang janan,
Kuun pecun jonan abun lokan,
Litip le kirip ngang lian.

Besunung kading anggan,
Anun da’ manai tading nyi’an,
Sukat nyelaka’ langan,
Nyelaka’ ujan ima’ tading bulan,
Le terega tebun usa iyung inan,
Anun da’ mecun jonan abun lokan.

Uman borak le dau e ngan du ka. Sangan alut kuun borak. Kado’ ale’ dau kelunan lata’ ka. Uko’ kise’piu oba re kise’puk da’ lata’. Beng pute’ ne puk mung kelunan lata’ da teliling taan jakan ja. Kelunan mukun ale’ ne dau da mung. Nyadu sau-sau boda’ jakan ka’ alut ja’ taan jakan ja ne dau kelunan lata’ da. uko’ kita piu oba ka’ ba’i liran re kise’ da’ lata’ muko’ kuma’ mading melan. Ngakit ala’ sau boda’ telang jakan. Lepa e uman ngan du ka, ia e mecin ida ne la’a tai mejo asat e. Tai e abe’ ke’ Apau Enjelopang, ka ne uban bali matai ngena ia.

Oi, adi baling ne keliring aran
Kelempit tanyit longan le,
Ngena iko’ kusun lasan apau janan,
Iu ne majo’ bali majan o’?
Dau bali matai da’ uban ngena ia ka.

Uban tai meno’ da’ lata pe’ ading o-o re,
Da’ lata’ muko’ kuma’ mading melan,
Ngan nyat unyun balun baen.
Dau e mipa ida.

Dalau e ke meseh jenai ke uman, ia ne ilu ke tai dau du bana. Ia lenyo julut mato malan ne ketai bali matai napa ia ule’.

Nyain nai le lulo’ sungai limun kanan,
Nyain matung ne lulo’ ka’ ntung.......
Iu ne ayet leket loman,
Nai ala’ ake’ ngan tain? dau e ngelesau mentung nangeh.

Cen Apau Enjelopang, ia ngening dau du masek na’ luan usa e ke dalem lungun. Beng dau “gem! gem!” dau du napek lungun e ne. Dalau e ngening dau tuyau gem! gem!, ia mutu neng du. Un dau du bada’ me ia.

Nta ja dau tuyau tarak mengau belekotau ka’ laran.
Iu lingu dau o’ talu janan.
Dau du pegang ca lelodang telit inan ja,
Ngan dau du nyago’ batu ka’ tenapan.

Dalau ja, tisen neh ia matai. Nangeh ne dau e ka bimpin usun tana’ ngan senganak e da’ mudip. Tai e metuk asat e keriut re, ja e ta’en lepo’ kelunan da’ matai.

Uko’ tempan ilat nyiwan re kita uma’............
Anun bali matai metan,
Uko’ ntem alep ujan re anun Enjang Ila Buan,
Jalong Ila suka’ sada langit anjan.

Tai e abe’ ke uma’ da’ matai, mi’a dau e neng ida uban e nta uba’ ke matai.

Nta ne’ kelo’ luto’ tisan,
Adi nem nai ala’ ake’ ngan,
Kelo’ ke mudip ne’ kenta’ jetip sapau apan, dau e.

Ngawen ka’ lepau teneh ne dau e. Nta e uba’ tai ngan du ke uma’. Poto dau nai du nepai ia mengin ia tai ngan du ke uma’. Nta pe dau e uba’ tai ngan du. Un dau e neng du:

Nta e kelo’ luto’ tisan,
Eh e’ ke nemek nituk man,
Ke mana pesak baa luang mujan make’ o-o.

Neng majan e, ja dau nai du pelawa ia la’a. Un dau re neng ia:

Oi de’ ia me’ ke na’ Otan Aba’ redo Anan,
Tai itan nawai miko’ o-o.
Ida ne nemek nituk man miko’ o-o
Mana pesak baa luang sian
Ala’ kayu ntuk ntu apui lopan,
Nemek kenai teborai leta’ sungai limun kanan miko’ o-o,
dau re neng ia.

Ja ne nai Otan Aba’ redo Anan ngan e. Lepa ja tai neh ngan du ka’ uma’. Tai e abe’ ka’ uma’, mi’a pe dau e penco meta kasau. Ja dau re ala’ telang penyalau uyan miwet neng ia.

Ia le kena’ telang penyalau uyan miko’,
Nta no’ pekimet kenta’ saep sapau apan la’a.
........abe’ ulun sinan kenta’ lingai labo’ ujan te.
Tai o’ telang penyalau uyan ji o-o.

Kuun telang penyalau uyan ja ne tai kimet e paliu. Nta neh ngimet ke nai ule’ ka’ usun tana’ nai mudip la’a. Mudip neh ngan du ke’ Alo Malau, Seroga Adet Apau Lagan ngan Adet Bungan pa majan.

ADET BUNGAN

- Bungan ja anak leto ngan anak tunggal Bali Peselong Luan je' nyelung oban oyan kelonan baen dau de' Lata'. Peselong nak anak leto e Bungan kusun tana’apan du ngelan keneng ia. Adet ngelan Bungan un senang keriut. Ida de’ kasip, sokat ne ida baya’ adet Bungan oban palan e lebo tua’ jane oyan padau ngan meliwa man iyap tua’. Bali Peselung katab uko’ baan Tuhan Allah nak Jesus Kristus kusun tana’ ji. Un tepo-o ia nak anak leto.

Tading Nai Adet Bungan Lua’

Tading uban nai adet Bungan ke usun tana’ ji cen Apau Kayan. Un ca Lepo’ Jalan, Jok Apui. Anak e sakit maen. Tuyen ale’ ne dau Jok Apui tai naban ja’ anak. Tai napi pala’ taban baca, naban ke alo’ ngan kado’ naen obat da’ ca. Tai mo-o ne galen re panak ia na’ me du cuk du ke naban ja’ anak.

Un ca liwai ia ngenupi. Nai Bungan pisu ngan e dalem nupi cuk ia ke ngelan neng Bungan. Buka laki ja ke ngelan ngan baya’ dau adet Bungan, adang anak e ke mudip. Bungan ja’ un kuasa senteng ke pudip anak ja. Dalau ja ne Bungan bada’ kise’ pemuyan ke baya’ adet Bungan ja me ia. Un adet Bungan ne, nta un na’ liwa maen. Beng ala’ ca padau man le ke nebada’ nepai Bungan ja tua’ le. Nta un matai buin ngan iyap la’a ilu ke na’ liwa. Bungan tengen ne ja’ mencam ke nolong ilu neng iu uban pengenyat le neng ia.

Neng nempam e, nai laki ja taga ia kelimpun ida lepo’ da re. Ia bada’ to’ uban penusa ngan ketai galen re panak mo-o ia na’ beli cuk du ke pagat ja’ anak. Ia bada’ me lepo’ da, ia uba’ ke ngelan Bungan uban dalem nupi e, anak e ja’ sakit ja ke nai magat kuun Bungan buka ia ke ngelan neng Bungan. Dalau ja re, udip du ngelan nupi. Penco tau ja tua’ ne laki ja ngan ida panak ngelan Bungan.

Dalau ja ia ala’ ca padau ngan nebada’ pala’ Bungan nyat sio neng Bungan cuk ia pagat anak e ja’ sakit pareng ja. Nta lepe abe’ telu tau, nai magat ne ja’ anak. Nta majan lepa ja, mung ida neng uma’ ja pe tai ngelan bungan ngan laki ja. Ida uba’ tai ngelan Bungan uban un kise’ sebali Bungan senteng pagat kelunan sakit ngan lebo pe kise’ adet ja. Nta ne un liwa buin ngan iyap la’a. Naet kise’ re da’ ngelan Bungan ja neng ca uman tading re masuk adet Bungan, tiga kise’ pengudip re.
Uban tiga kise’ udip re dalem Bungan, tipo tai denga re ngelan Bungan ke aba’ ngan ke daya Kayan. Penco nai Lepo’ Tau ala’ Jok Apui masuk ida dalem Bungan. Pepi’a Lepo’ Tau dalau ja. Nta re uba’ palai ke tai lepo adet puun re. Juko’ ca uma’ tua’ le masuk Bungan dalau ja.

Lepo’ ilu Badeng naet kise’ du da’ ngelan Bungan, tiga kise’ udip ngan adet re. Ja lepo’ ilu Badeng ala’ Pengau Laing dedo Pejalong Laing cen Lepo’ Tau nai masuk ca uma’ lepo’ ilu dalem Bungan. Ka’ Long Beta’o ilu Badeng mudip dalau ja. Ja’ ading masuk Bungan me lepo’ ilu Badeng ia ne Podau Wan. Nta majan lepa ja, masuk pe ca batang uma’ lepo’ ilu Badeng dalem Bungan la’a. Dalau ja du naet kise’ da’ ngelan Bungan, tiga kise’ udip re. Iu pe uba’ le pakai ja’ baet ji dau lepo’ ilu penco masuk adet Bungan. Uban dalem Bungan, nta le na’ liwa maen uko’ baen buin ngan iyap. Ja ne kenai lepo’ ilu Badeng kado’ masuk Bungan.
Adet ngelan Bungan, senteng un bali dayung ngan pakai taban baca ngan naen-naen da’ un sebali uko’ baen obat ngan tukang.

Adet-adet Bungan

Buka ilu neng amin le kelo’ ke uyan udip, buka nta ne kise’ le neng amin le tiga pengagat, ia le muko’ ne mung le neng amin ja. Tau ja ne ilu pisu Bungan. Ala’ ca padau ilu mencai me bungan, man le ke pupa ladung Bungan. Lepa mencai padau ja pala’ Bungan, ja ne ilu nyat sio neng Bungan. Sio ja ilu miwet neng ilu panak mung neng amin le.

Buka ilu neng uma’ le ke malan, ia le mung neng uma’ ja muko’ ne. Tai le mung kelimpun ke belua’ uma’. Ia du malan me ilu mung ne ka. Ading ilu mencai ca padau man le ke pupa ladung Bungan. Dalau le mencai padau ja, nebada’ dau re me Bungan. Lepa ja re nyat sio neng Bungan. Sio ja ne ida miwet neng ilu mung neng uma’ ja. Sio cen Bungan ja ke na’ tiga agat ngan tiga udip me ilu mung baen dau re. Sio ja pe man re senteng pagat kelunan sakit.

Adet Bungan ne nta un co’ tekaja’ ngan adet Apau Lagan. Dalem adet Bungan, ilu ngelan pe mung da’ ilu ngelan dalem adet Apau Lagan uko’ baen ngelan, nupi, bali utong, bali siap ngan bali oong ngan meka pe Peselong ngan bali dayung. Beng ja’ tekaja’ e, dalau le man adet Apau Lagan nta le tisen Bungan Malan. Ilu nemame’ penco nyat ke bali utong ngan Peselong. Tapi dalem Bungan, ilu nemame’ ke Bungan Malan. Senteng pe ilu nemame’ ke Peselong dalem adet Bungan tapi kesti ke Bungan ading.

Ca tekaja’ kise’ adet Bungan ngan Apau Lagan, i’ut ngan lebo le liwa ilu mencai me Bungan. Beng padau tua’le liwa. Dalem adet Apau Lagan un iyap ngan buin ne ilu na’ liwa buka le malan ngan cuk du dayung.

Adet Bungan ia ne tuk adet Apau Lagan. Uban kado’ da’ ilu ngelan dalem adet Apau Lagan ilu ngelan pe dalem Bungan. Tapi kado’ da’ ilu pet kidi. Palan-palan pe tai keriut ngan liwa pe lebo dalem Bungan. Mung palan-palan oma ngan padai dalem Bungan nyeng ke kua’ ngan anun Apau Lagan. Tapi un keriut ngan lebo ne palan dalem Bungan.


Pemuyan Le Man Adet Bungan

Kenyah Badeng ne tai dalem adet Bungan, ngebaya’ ale’. Tading dau tai le Badeng ne dalem adet Bungan ja ne dalau tai le mudip ke Alo Kayan lepa le kelap cen tana’ Usun Apau. Un juko’ le Badeng ne tai lepo man Adet ngan ala’ adet Bungan, uban keri’ut palan e neng o-o adet puun le. Cen Lepo’ Tau uban kenai adet Bungan ne ke lepo’ ilu Badeng. Dalem adet Bungan ja’ atek lan, nta liwa bio’ uban ilu na’ me bali. Beng iyap ngan padau tua’ le ilu pakai malan dalem Bungan. Ja’ ilu ngelan la’a ja ne Bungan Malan Peselong Luan.

Buka lepo’ ke malan, ca usa iyap tua’ le ida ala’ ke mencai na’ liwa. Singket uma’ te ngelebu pa kado’. Singket uma’ te tai ngkin kelebu ke uma’ laki malan te. Kelunan ja’ ngkin du malan, nta neh kelunan ja’ malan uman tapi ngelayan e ja’ bio’ udip me ilu dalem lepo’. Udip le ngelan Bungan nta un ee’ Malan Uman. Buka mung singket uma’ te nai kelimpun, na ne du ngolep ulu ca iyap. Mung kelebu singket uma’ ja du midut-midut ke daa’ iyap ja re. Nta daa’ iyap ja re tipo ke kelebu kado’ da’ uban du nai ngkin singket uma’ da re. Lepa re midut kelebu da re ke daa’ iyap ja re, ia du punan kelebu da ne. Dalau ja ne du punan kelebu. Tuman du punan kelebu da, uban du ke punan ala’ kelebu da’ un daa’ iyap didai uban nta mung kelebu da re un daa’ iyap. Juko’ du kuma “adi uko’ kise’ punan daa’ iyap rem di.” Ja dau du neng kelunan da’ se’ punan ca ompat. Adet Bungan, beng ca tau le du muko’ malan. Un kelebu liwa didai re ja ida tai ngkin petulat singket lubang amin re neng uma’ re. Un kelebu liwa ja re, baen dau tai ca lubang amin malan me ida panak ne ke amin re tengen te. Mung re panak tai ke amin te. Ja’ toa re neng amin ja ne malan me ida. Ia meliwa ida mung nyat udip tiga ngan tiga agat me ida mung. Lepa re ti palan ja, ia nai re ke useh ne. Ja ne lepa palan ja.

Dalem adet Bungan, buka le nepai du dayung, beng ca usa iyap tua’ le ilu na’ me ja’ nai dayung ilu ngan ca padau lo’te. Na’ pe sakit kelunan ja pareng, nta pe kelunan de ilu nepai dayung me ia nyat bayan mpau. Juko’ lebo ale’ Badeng ne pet adet puun le bekading re ngan ala’ adet Bungan. Dalau nai le man adet Bungan, keriut le palan ilu man buka le malan, ngan nta pe ilu un majan melu. Ngelayan e, beng ca tau tua’ le ilu muko’ buka le malan.

Tai majan ne ilu pakai adet Bungan, tai pe palan e maen la’a. Un da’ na’ kado’ iyap liwa ngan un pe palai na’ buin. Un tuman palan e tai maen, uban ilu kelunan ne ja’ tai uyan e. Un tading ketai palan adet Bungan ne maen sena-a’, ilu lepo’ ne nangen cuk ia tai maen. Un kelunan pareng sakit du dayung me ida nta re nai magat. Un dau palai, na kelunan ja ke magat uban iut ale’ liwa ikem mencai. Cen ja ne tading tai palan adet Bungan ne maen.

Belian Tepai Ule'

ULE' ULANG LE'AN

Belian tepai "Ule' Ulang Lean" jane ciptaan Lalo Epui cen Kenyah Indonesia. Belian ji atek selawan lan dau toyau e. Ida Kenyah cen Alo Bau merupakan ca tat asi le Kenyah cen Usun Apau senaa' awang diman. Ida di ne mela Lumai Bilong cen Usun Apau. Toman oban ida tai metat ilu jane oban Tekuang Tasik redo Lumai Bilong pepia neng ca jo saeng oma. Dalau ja Tekuang Tasik man Lepo' ngan Lumai Bilong jane numun dua ia. Un oban lepo' tai lidik me Tekuang Tasik ngan nginak oban re mepit ala' palai te' anun Lumai Bilong. Nginak Lumai Bilung mi'a ngenak pelajap tip anak Tekuang Tasik ka' oma te. Oja nginak tai Tekuang Tasik nyepet alut adau mading anun Lumai Bilong ngan penco e kuma dau.."Nte' oba' iko' ke mudip ngan ne' laa, tai no' mita tana' miko' " dau Tekuang Tasik ke' Lumai Bilong. Jadi Lumai Bilong tai ngkin palai Kenyah Badeng tai buau ka' Bau Indonesia. Ida ne de' du koma Badeng Bau.

Selukung

Selukung merupakan pengoman asal le kenyah. Mengikut dau kelonyai kelonan Lata', Selukung ji memang telah wujud cen asen tepun le kena songai pelempam tana' ka' Borneo. Singket du ngeramei samada ramei oman anak, senguyun nogan, ramei Ngalang, ramei oo Ajau, ramei pekancet Sakai ngan ramei adet-adet bungan ngan de' ca, memang ida meseti oyan selukung adut ngan jenai.
Un udip naki odai, lebo le se' ketai pengoman le ji tai ilu lopau. Sedangkan pengoman ji sedap ale' oman ngan pun ngan tun lia. Nta pe pengoman ji pemabuk ilu, oban yu le tai leko pobo e. Un sang ji, nta pe maen ketai mita ji pe. Kumin pe du tai mita babui peh nco pe co' tai du ngan maen ngena kenai asat re. Boka nta pe tega pe ilu mola sang di kata kebun le apan bila un ramei ca liwai laa ilu nyeng ala' ka ngan sokat pe ilu pebeli e medu dalau ja.
Juko' le koma dau bokan selukung tua' ilu un tai lopau, anyeh, tepakeh, adut, borak meh ngan kado' de' ca laa ilu nta oba' oyan. Boka le nta pobo pengoman le di mung nta majan kira-kira 10 oman te' tai ti nta ne anak le tisen pengoman di oo. Ida koma pengoman lepo' du ne di oo. Jadi nading cen ilu naki, boka un Ramei Krismas, Ramei oo Ajau ngan Ramei Kebana, petenup ne pengoman di me sakai ngan Keluarga le. Bokan ja tua' boka re pemungmana Keluarga, Harijadi ngan de' ca tega pe puwai pengoman le ji apan e nta tai damo.
Tega Tawai.

Ala' Cuti

Oma kata le tai ala' padai, Timun ngan kojau

Dalem kesibukan le kerja, ilu de' kerja ke' alo' di, amat perlu ale' le ala' masa cuti tai pedena' tawai ngan pesalau ilu terutama tempat-tempat kata le piat dalau Bojang ngan zaman anak-anak le (Cuti-cuti Malaysia dau alo' kidi). Ilu tai cuti nta semesti ilu perlu sin ale'. Ilu tai jane ka' oma toa le, tai mita atuk ka' daleh le nyenang zaman remaja le atau tai nyenang ngan senganak le kata re kerja ke ngan tai todo camping atau tai majau ngan toa le.

Dalem masa ca oman ilu harus ala' baat keneng keluarga le terutama toa le tai cuti ramei ca cth Krismas, Kebana ngan cuti mateng ala' masa tai meno' toa le pentung tai nyenang ngan re. Ilu mudip ka' alo' ne memang ilu nta perasan memang majan ale' ne ilu ala' masa mudip ka' alo' ne berbanding toa le. Juko' e' kuma dau mesti ala' masa tai nyenang terutama masa cuti Sekolah anak-anak ngan hujung ngan pertengahan tahun.

Juko' alo' kuma dau " banyak lagi untuk dilawati, ngan banyak lagi untuk diterokai". Jadi un pah pe ilu ke pegayeng-pegayeng ngan nta nawai tai meno' toa ngan senganak le. Nak pe kumin jaat dau senganak le ke' ilu, ja makna e ida masih ala' baat kilu ngan un tanggungjawab re ke' ilu. Ayen leko talipon ngan hubungi ida kata le pepeno' ngan oyan rancangan je' tiga kata le tai mengeratkan tali persaudaraan kata le. Ayen koma dau de' ia re nyat sin kilu oo ngan pekatuk ilu oo" ayen meka dau. Ala' ne fikiran je' positif ngan pikin cara minda kelas pertama uko' baen dau alo' re. Juko' meka ala' ne masa tai cuti ngan senganak le ngan tai pesalau kimet le cen kesibukan kota. Tega tawai

Abet Kenyah

ABET LAKI

Abet jane pekian asen le Kenyah. Oban le pemung tepun ngan Kayan, Impan juko' le kua' un abet sena-a' re. Un se' poyan abet asal jane ca lelen talun je' uban du oyan cen kulit kayu. Kulit Kayu ja ida metung pa lema' oja ida mekeleng ja ke' keremun re. Nta le kumin tisen kumin se' du un abet ngan cara-cara mekeleng e ke' osa le kelonan.
Dalau udip tading paliu oban du tai peselai ka' tanjung, sekitar 1940an, un tabang temagu ngan sarong ne du. Juko' majan ale' neja. de' lata' milu naki pe nta tisen kumin se' gaya' du un Abet dalau ja re. Boka re tai nto' ida moka dau abet ja ngan mepen T... re oja tai nto'. Meka pe leto boka re tai nto' ida miep-miep ngan sau sarong oja tai nto' petepum ka' songai. Pit pe songai mening sena-a' re kise' pute' - pute' se' re nto' ne badu.
Udip baya' ne nta ne du un abet laa. Ilu un Abet naki man le tai betanding Kanjet tua'. Nak pe meka nta pe ilu un Abet tai betanding. mengikut se' cara pemarkahan hakim buka du tai kanjet, un Abet ji un nak markah empau me ida de' un ne oban re lengkap se'. Juko' ayen leko un abet boka tai kanjet, ji ne pekian asal le Kenyah sena-a'.

Oma' dado'

Oma' Bingkuk @Oma' Kupi

Oyan Amin oma' dado' ja ne ca gayeng lepo'. Udip lepo' ilu cen bekading re, pekoma' du mudip. Sing ca oma' te un ca ketua oma'. naki ilu koma dau kidi ketua Blok dau du ke' Kakus kidi. Singket oma' te un jaga' peniga oma' re tengen. Oyan amin pe ida pepo oyan. Dalau tading nai du mudip ke' Long Musang 1980 re, pepo du oyan amin kaeng ida. Amin dalau ji nta pakai tapek ngan tali alo'. Ida cuma pakai oteng nat belien, kaput wai, tali lempak ngan kulup kayu atau de' ca. Sengau ida ala' silat ngan kepang kayu. Ida nelu pe kepang ja man kaput wai laa.

TABIT

TABIT KOLEH

Tabit jane ca asal man lepo' le pepatai ngan Ayau sena-a' awang diman. Tabit je' ilu tisen asal e memang lepa wujud cen kena songai pelempam tana' bio' Borneo ka' mudung Dulit sena-a'. Kena le petat tepun ngan impan, murut ngan de' ca ilu lepa tisen asal Tabit ji.
Tabit ji ida un boka re pepatai oban ia un kelebihan baan dau de' Lata'. Kegunaan tabit ji jane;
1. Boka le adung ke' dalau baie, tabit ji senap pen re oban ida dalau ja beng un Abet ngan sapai talun tua' dalau ja. Nta ne jelau, kutu,sit ngan cen de' ca nai nyemaat pen re.
2. Boka ayau taan se' kenai re pabat ida, tepetiu-tepetiu se' abet ja ke' pen re. Atek binak ale' se' kasa re keja baen Ayau. Jadi Ayau da pun takut taan se' beretit de ngan takut ne dau ayau keja.
3. Boka re tai pono iyang ngan bosek tai, ia re telacak man tabit ja ne ke' udu pabe' baie te. Juko' du oyan tabit sena-a' man anit put de' sepit.
Kado' pe dau de' ca laa ake' nta nawai bada' e ki.....Naki odai ilu ca' pampin tabit man le kancet ngan man le pegelam amin le tua'. Kado' anak bayak ne naki nta tisen kegunaan asal tabit ja. Juko' le pelua' dau palai kidi ki......

Tading Adet Amen Ngayau Kenyah Sena-a'

Dalau udip lepa tana' Borneo lempam sena-a’, beng ngayau ne kelunan. Nta majan aeng du tai ngayau. Uko’ baen tai ngasu re tua’ ne kise tai du ngayau. Ida tai ngayau uban re kelo’ ke meti’ denga lepo’. Buka kado’ ne uban ulu ca kelunan ala’, atek denga ale’ ne kelunan ja makang. Denga lepo’ re pe tiga. Ca naen e la-a ida tai ngayau, ke tai ala’ ulu man re mamat udip lepa ajau. Udip kelunan lata’ sena-a’ atek cenaen lan. Buka ca laki nta ala’ ulu, nta leto uba’ sait ja. “Abo le me’ uba’ ke sait ia buka ke tai ala’ ntang ta’a me’, ja’ le. Meka dau leto neng da’ manai da’ tai mutu ida. Ja uban tuman du ale’ tai ngayau.

Dalau udip du ale’ ngayau sena-a’, un ca, Ilun I’ut ale’ mibui du tai ngayau. Singket tai mpe’ da re ngayau, beng nangeh ne dau e mibui ida kelo’ ke tai ngayau ngan re. Nta mpe’ da uba’ ngkin ia uban e i’ut. Ma’en ale’ dau toa mpe’ Ilun I’ut ne ke payen ia tai ngayau ngan du.
Un ca liwai, Ilun I’ut ne mibui du tai ngayau. Payen pe dau da’ toa mpe’, nta pe dau Ilun I’ut ne uba’. Supe’ dau re ke penceng ia tai baya’ ida. Ia dau re napa Ilun I’ut ne. Tapi kimet Ilun I’ut ne atek uba’ ale’ ke tai ngayau. Ia ketai Ilun I’ut lote baya’ uban ketai du la’a. Nta tuman-tuman dau tai asat Ilun I’ut. Ja dau Ilun I’ut ne tego’ ca kelunan bulen. Un sapai kapan ngan bio’ le dau telinga kelunan ja. Ja uban bali oong. Un dau kelunan ja neng Ilun I’ut. “Iu ne ale’ o’ mibui du tai ngayau. Tai ne ilu ngkin iko’ te.” Dau e neng Ilun I’ut. Tiga pe dau Ilun I’ut ne.

Tai redo masat keriut, ja dau redo tego’ ca kelunan la’a. Un dau kelunan ja, dado’ le dau mujun e. Ake’ ne ja’ Laing Esit Ngetisan. Dau kelunan ja bada’ ngadan e me Ilun I’ut. “Tai ne ilu ngkin iko’ ngayau Ilun I’ut.”Dau e. Tai re telu masat ia pe dau re tego’ ca kelunan bala le dau sapai e. Pengulong dau ngadan kelunan ja. Tai pe dau Pengulong baya’ ida. Tai re pat masat, tego’ pe ida ca kelunan la’a neng asat re. Tawit le dau luk telinga kelunan ja.. “Ilun, tai ne ilu ngkin iko’ ngayau.” Dau kelunan ja’ tawit tuk telinga ja neng Ilun I’ut ne. “Ake’ ne ja’ du na’ Ki’ing.” Dau e bada’ ngadan e me Ilun. Tai re masat ke tai ngayau, tego’ pe dau re ca laki la’a. Telajan dau ngadan laki ja. Mung kelunan da’ Ilun I’ut ne tego’ neng asat e ja, dau tai ngayau ngan Ilun I’ut ne.

Kena dua re ke abe’ ke lepo’ ja’ ida ke tai ngayau, ia dau re ngeline’ ke penteng jengan ne. Dalau ja ne dau re pekatuk Ilun I’ut ne neng jo ngayau. “Ilun, tiga no’ ala’ dau katuk ja’ ame’ ke bada’ miko’ neng jo ikem tai ngayau. Ikem kelunan ne senteng ke un usun buka em ngening ngan ala’ dau katuk ja’ ame’ ke bada’miko’. Dau re neng Ilun I’ut. “Buka em tai ngayau, ikem nengangan kelunan ja’ kapan sapai ngan bio’ telinga ji. Na’ ca liwa me ia. Tai em pokeh lepa em na’ liwa me ia, ikem necek teken nyatap em ngan ngena kenai laki ja dado’ mujun ji. Ia ne Laing Esit. Ngetisan. Buka sarap ne dau tuyau e, ayen peleto’ tai. Kise’ ayau un ne ja. Dau re pekatuk Ilun I’ut. Ki’ing pata dau ngadan e buka sarap dau tuyau e ti korok-korok. Buka melut dau tuyau e ti cot, cot, ja lem senteng tai.

“Ja ne mung bali em tai ngayau. Tai em pokeh cen ja, ia ca tudok nawan. Nai te tudok ja o-o Ilun.” Dau re. Nta majan teka, ia leco kenai ca nawan ne. Ia re pabat nawan ja ngan meta ia. “Meka kise’ pemuyan ikem tai ngayau baya’ o-o Ilun.” Dau re. “Ji de’ Ilun, beto ne luk solo sinan, ala’ ne gelam pola’ sa’ang sinam. Mejung ne oong kalung maen, tai sa’o alo sungai kanan. Kise’ ikem un usun ne ja neng ayau.” Meka dau re bada’ me Ilun.

Ca dau ida bada’ me Ilun dalau ja, cuk ia ala’ ca tung kayu dalau ba’i. Abo ne asu nyekokong ca tung kayu dalau ba’i, tiga ala’ ja. Tiga uman ja buka em pekelet na’ ngan kojau. Ja uban re bada’ bekai me Ilun.cen Ilun ne tading tai ilu kelunan ne ngelan amen. Tading dau Ilun ne bada’ puyan amen me lepo’, kado’ ale’ du nguau ia. Nta re baya’ dau Ilun. Tapi kado’ kelunan un sio’ tusa ngan penaru dalau re ca’ tai ngayau ngan na-o’ buka amen sala’. Un kelunan da’ baya’ adet amen da’ Ilun ne bada’, nta re sio’ iu-iu neng tai asat re. Tai majan-majan, denga ne dau uban adet amen ja’ Ilun bada’ ja tiga. Cen ja ne tading tai mung lepo’ ngelan dau Ilun ne. Ja tading tai Kenyah ne ngelan amen.

Dalau le paget man neng adet Apau Lagan, mung-mung inu ne ilu tisen. Buka le ke selat ayau tisen pe ilu uban amen jaet bada’. Buka le ke sio’ sakit pareng dalau ketai ta,o le, tisen pe ilu uban amen ja’ nekena bada’. Nomor dua amen, nupi. Ngelan pe ida neng nupi. Buka jaet nupi, nta pe ida senteng ai sala’ nta’. Nta senteng tai nao’. Un bali siap ayau, siap ulu, batu tuloi, liwang oong, bali pelaki, bali liwa. Kado’ keraen le udip sena-a’. Da ne ke bada’ me ilu buka un da’ uba’ ke nai ngsiat ilu.