Badeng cen Usun Apau (cen Danum ngan Data) tai buau ka’ Apau Kayan. Lepo’ Tau nai ala’ ida ngan cuk ida ngelepo’ ka’ Long Boi penyeng ngan lepo’ Tau.
a) Long Boi, Apau Kayan (tahun 1924 – 1930)
- Badeng dalau ja un kapan ale’ ngan tena ale’ dau lepo’ tau oban lepo’ ilu un ngepit ida ka’ daleh Nawang ne. Un dau re “abe’ neh un ahe’ ia’ senteng ke taro neng tepat o,” dau re. Uban dalau ja jawai du pekayau lepe. Un toa le je’ du nak paren dalau ja jane Lian Apui. Dalau re mudip ka’ long Boi, jawai du un abet, ta-a ngan sapai talun lepe.
- Un se’ gaya’ re dalau ja laa, pemung palan pe ida ngan lepo’ Tau oban re ngeline’ penyeng ngan lepo’ Tau. Un dau du bada’, lepo’ Tau ne dau man ida ngan oyan ida jadi ola’. Un lepo' Tau ne, ida man daleh Pengiyan oban perintah Belada lantik ida dalau ja. Cen ji ne dau tading paren lepo’ ilu tai damo kuasa re oban lepo’ tau di ne je’ man adet ngan re. Tai majan re mudip ngan lepo’ Tau ngan nta tiga teka’ udip telit ida, ja re nyat buau kaba’ keriut ka’ Long Batang. Lepo’ Tau pe dayo ida tai. Beng 6 oman tua’ le ida mudip ka’ Long Boi.
b) Long Batang, Apau Kayan (tahun 1930 – 1944)
- Nai re buau ka’ Long Batang, Lian Apui lepe toa re. Matai Lian Apui, Tasek Balan du nak saliu ia. Lepa Tasek Balan, Talan Koleh du nak saliu ia. Dua oman tua’ le dau Talan Koleh man lepo’ oban jaat dau adet te. Pungau Ncau du nak saliu ia la-a. Majan dau Pungau Ncau man lepo’ pabe’ neh ngkin du buau ka’ alo Pengiyan. Dalau ja pe un pe palai tai buau ka’ alo Baliu, ka’ Tekulang.
- Un kise’ gaya’ udip re ka long Batang dalau ja re, nta un teneng sua’ oban pemuyan je’ nta tekep du ti. Un Papui Odau ca cen kelonan paren oyan temale’ awa me ca keriit leto(Ajan Papui@Ajan Apui ngadan anak ja). Nta toa mpe’ Papui Odau oba’ ia ke ala’ ja leto mia oban leto ja nta cen kelonan paren. Ida peterai leto je’ nemale’ awa ja.
- Un pe ca penyala’ dalem lepo’ dalau ja laa jane du pesantet ca oleng ino’ ute’ anun Petasek (ino’ maen). Ino’ maen ja ida linggo ka long Belengla. Ja oban de’ ngan Ayung Koleh re ala’ e ngan nyook ke’ abut belik re. Tai Ayung Koleh peselai ka’ aba’ Kayan te ngan ngkin oleng ino’ ute’ ja. Nai e ule’ peselai ja e bada’ ia meli ka ata e peselai te medu. Un tepo-o, tisen ale’ oban we’ Petasek oleng ja. Oja ja ida tai pesantet oleng ja man ca tabit Lenjau.
- Un oban kise’ layan udip le lepo’ Badeng kuun sala’ adet dalem lepo’, kado pemuyan je’ ilu nta oba’ tenuyan. Lepo’ un sio’ suntung (sumpah) kuun adet Apau Lagan ngan Bungan. Kena ka Toa ngan peniga lepo’ ilu un tai matai. Toa le Temeping Lian un matai, du nak Tasek Balan jadi toa saliu ia ngan nta majan pe laa matai pe Tasek Balan. Kudu nak Temesalo’ Talan Kuleh laa ngan nta tai ca oman ne dau du sau ia ne. Dau re nujo’ Pebilong Miling ca kelonan mpau kimet saliu ia. Nta pe majan Pebilong Miling man lepo’ ia dau e sakit pareng ngan penco matai.
- Tai kado’ ne toa lepo’ ngan peniga lepo’ Badeng tai matai sua’ oban suntung temale’ awa ngan pesantet oleng ino’ ute’ ja. Oja ja pekimet ne dau Pungau ke lepo’ ilu ke kelap long Batang. Un dau re kelo’ ke nai numpak ngelepo’ ka’ tana’ lepuun oko le ka’ Usun Apau laa oban dalau ja lepa ne du oyan aman ka’ alo Baliu ngan alo Kayan. Tai re nyat buau ke’ Lepo’ Tau nta re oba’ ngan ida nyepin tua’ ne lepo’ ilu da re. Nai de’ du nyepin da kawang oja ida nai peselai nyat buau ke’ alo Baliu la-a.
- Ida nai nyat buau ke’ perintah Belaga ngan Abang Mat dau ngadan kelonan ja. Ia setuju ngan nai naat lepo’ ilu ke’ alo Kayan penco pisu ngan tuen Belada (Belanda) ke’ long Nawang neng jo buau. Un dau lepo’ ilu dalau ja, nta pe ida jadi dau ke nai buau ke’ alo baliu oban lepo’ Tau payen ida. Beng ida de’ tai nyat buau da le dau ke tai buau ke’ alo Baliu.
- Un udip lepo’ ilu dalau ja, mudip tatip ka-ang lepo’ Tau. Lepo’ Kayan te’ daya ngan lepo’ Kulit te’ aba’. Un paren bio’ kelonan ka’ apau Kayan dalau ja jane Oyong Lenjau (lepo’ Tau).
- Tai Pampo’ nyat buau ngan merayu ke’ Paren lepo’ Tau Oyong Lenjau ja neh dayo lepo’ ilu tai buau ka’ kawasan alo Pengiyan tua’.
- Un toa Badeng dalau ja Pungau Ncau nujo’ Miat Ncau redo Temekoleh Erang ke ngkin palai tai buau ka’ alo Baliu. Un ida de’ ngeline’ beng mita aken ke nai buau ne ida oban re kenta’ kuasa Oyong Lenjau paren lepo’ Tau ja (Kira kua’ ngan Temenggong ne pangkat ja kaie ne dalau ja re).
- Pengemajan lepo’ Badeng mudip ka’ long Batang jane 14 oman tua’. (sekitar tahun 1930 – 1944).
c) Long Beta’o, Pengiyan. (24 tahun, tahun 1944 – 1958)
- Dalau tai du buau, ka’ long Beta-o dalem alo Pengiyan ketai lepo’ bio’ ngetu ngan oyan oma. Un Miat Ncau redo Temekoleh Erang doai kenai re ngkin de’ ngebaya’ buau. Lapa re ka’ long betao ngan penco ka’ Lolau te tai re ngetu ngan oyan oma. Ida de’ Kelup buau baya’ Miat Ncau redo Temekoleh Erang da ne mela Badeng Long Geng ngan naki Rh. Kenyah Badeng Koyan Baru ka’ sg. Assap, Belaga. (Rujuk Sambungan Asat Buau Badeng Long Geng/Badeng Koyan)
- Ading ilu bada’ udip lepo’ bio’ ka’ long Beta-o. Jawai Pungau Ncau lepe toa lepo’ dalau ja. Lepa Pungau Ncau, Oja Tasek Ungau du nak saliu ia. Lepa Tasek Ungau, Lampung Tasek du nak saliu ia. Lepa Lampung Tasek, ja du nak Jawa Bilong saliu ia. Jawa Bilong ne nai ngkin du buau ka Long Musang. Pengemajan Badeng mudip ka’ long Beta-o jane 24 oman.
- Dalem 24 oman re mudip ka’ long Beta-o, un pe lepo’ sio’ suntung temale’ awa. Kelonan de’ nemale’ awa da du cut pak kida. Cen poyan ji ne ja’ ngkin du kado sakit ngan kado’ Toa, penguat le dalem lepo’ tai matai sua’ ja. Nak pe du cuk pak ngan meliwa ke’ de’ nemale sengim tapi masih pe bali nak suntung ke’ lepo’ ilu.
- Sua’ du nakut ke tai sio’ suntung ja la-a, jane tai re buau ka’ Ka Tenejan.
- Dalau du ngimet kenai buau ka’ Alo Baliu, Merdeka ne Malaysia 31 Ogos 1957, cen perintah British, tapi Sarawak nta lepe merdeka kenta’ British.
d) Ka Tenejan (10 oman, 1958 – 1968)
- Badeng nai mecin long Beta-o oban lepo’ long Beta-o lepa jameng adet kuun penyala’ temale’ awa.
- Dalau le mudip ka’ ka Tenejan, un kira-kira 1800 usa kado’ Badeng dalau ja baan de’ lata’. Dalau le ka’ Ka Tenejan ji ne Sarawak Merdeka dalem Malaysia. Un perintah ka’ Belaga dalau ja masih ngena ilu nai buau ka’ alo Baliu. Beng ka’ alo Baliu ne nai du peselai nai ala’ usen, gula’, kueh tepang. Abe’ pasen Sibu ne kenai du mesai peselai.
- Nta majan re mudip ka’ Ka Tenejan, un pe lepo’ sio’ suntung temale’ awa la-a. Kado’ toa lepo’ matai ngan kelonan muat dalem lepo’ kise’ ke tai mo-o matai. Kelonan de’ nemale’ awa da du cut pak pe kida. Matai toa lepo’ Lampung Tasek ngan Jawa Bilong du nak saliu ia tahun 1968.
- Sua’ pemuyan ja la-a jane penguat lepo’, Peligeng ngkin du petira’ buau lepa ajau. Un kise’ Temenggang bio’ je du lepa oyan dalau ja, kise’ ke madang sile’ ke’ daya alo Pengiyan. Mengikut adet le Kenyah Badeng, Temenggang ia ne lambang udip le.
- Un penguat lepo’ Peligeng redo Pelahang petira’ oba’ ke’ ngkin lepo’ nai buau ka’ alo Baliu. Un tepo-o, Pesalo’ nta e oba’ lepo’ ilu tai buau nyelem ka’ alo Baliu. Mesti bada’ me Tepo’ tau dau e. Nta majan re petira’ ntaun toman dau ketai kelepa e, ba-an ketai palai ule’ ne.
- Lepa ajau oman 1968 re, Badeng nai mecin alo Pengiyan. Cen ka Tenejan petat dua nai du buau. Un kira-kira 100 usa tua’ du ngeline’ ka’ Ka Tenejan. Un ca tat e, baya’ Peligeng nai buau cen alo Tasak tai ka’ long sae’ ngan Batang Laran.
- Un lepo’ bio’ buau baya’ Jawa Bilong tai metik alo Pengiyan ngan pelempet ka’ Iran. Dua oman (1968-1970)dau re oyan oma ka’ Iran oja ida penco tai ka’ Long Musang oman 1970.Ka’ Long Musang, Jawa Bilong lo’te du nak to’a lepo. Du oyan amin bio’ mia, suka’ tekedeng cen loong kayu ca sekapu bio’ e ngan du ngalung pe tapeh useh e.
....bersambung....Asat Buau Badeng Koyan Baru(cen Lg. Beta-o tai abe' Lg. Geng-Assap).
Tiada ulasan:
Catat Ulasan